TRKYE LE YUNANSTAN ARASINDA 90 YIL SONRA LK
stanbul niversitesi retim yesi Do. Dr. Esra zser, Trkiye Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoan’n dn gerekletirdii Yunanistan ziyaretini ve Trk-Yunan ilikilerindeki olumlu havay AA Analiz iin kaleme ald.
Trkiye Cumhuriyeti Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoan’n 6 yl aradan sonra 7 Aralk’ta Trkiye-Yunanistan Yksek Dzeyli birlii Konseyi’nin 5’inci toplants vesilesiyle Atina’ya yapt ziyaret Trk-Yunan likileri tarihinde bir ynyle tarihi “de javu” olarak kabul edilebilir. 1922’de ar bir savatan kan 2 lke 8 yl aradan sonra 10 Haziran 1930’da Trk-Yunan tilafnamesi ile ilk dostluk admn atm; Lozan Antlamas (1923) ve Atina Antlamas’nda (1926) zmlenemeyen przl konular gidermek iin bir ticaret anlamas imzalamt. Her iki lkenin bu iyi niyetli abasnn arkasnda Mustafa Kemal Atatrk’n d politikada benimsedii “Yurtta Sulh Cihanda Sulh” ilkesi ile dnemin Yunanistan Babakan Eleftheros Venizelos’un “Byk Yunanistan (Megali dea) yoktur, Byyen Yunanistan (Megali Ellada) vardr.” ilkesi bulunuyordu. Hatta 1929 ylnda mbadillerin emlak sorununa teknik ve hacmi zorluklar nedeniyle kalc bir zm getirilmemesi ikili ilikilerde gerilim yaratp sava olaslklarn gndeme tam olsa da 1930 ylnda Trkiye ve Yunanistan’n blgedeki statko ve gvenlii salama siyaseti scak atma ihtimalini de ortadan kaldrmt.
Elbette 1930 yaknlamasnn bir dier gerekesi savatan yorgun dm 2 lkenin ite byme hamleleriyle yeniden toparland bir dnemde evresel bask yaratabilecek d tehditlere kar g birlii oluturma siyasetiydi. Neticede kinci Dnya Sava’nn ayak izlerinin yavatan duyulduu bir dnemde blgesel dayanma hedefiyle Balkan Pakt (1934) imzalayan iki lke, Avrupa’nn silahlanma yarndan ve revizyonist hedeflerinden kendisini izole etmeye almt. Bu lml siyasi atmosfer, 27-31 Ekim tarihleri arasnda dnemin Babakan Venizelos’un Trkiye ziyareti ile devam etmi ve 30 Ekim 1930’da “Trk-Yunan Dostluk, Tarafszlk, Uzlatrma ve Hakemlik Antlamas” ile belgelenmiti. 5 Ekim 1931 tarihinde Babakan smet nn’nn Atina ziyareti ise karlkl dostluk ilikilerinin kklemesinde ikinci nemli admdr. Elbette Venizelos’un Atatrk’ Nobel Bar dlne aday gstermesi 30’lu yllardaki Trk-Yunan likilerinin ne derece gelimi olduunu da ispatlar niteliktedir. zetle, 1930 yl Trk-Yunan ilikilerinde dostane bir dnemi ve ibirliini temsil ediyor.
ERDOAN’IN TRK-YUNAN LKLERNE DOSTANE BAKII
Bu minvalde, 2023’n son aynda devlet bakanlar ve beraberindeki heyet tarafndan gerekletirilen Atina’daki zirve toplants, iki lkeyi neredeyse scak atmann eiinden dndren Dou Akdeniz krizi sonrasnda atlan ilk dostane admdr. Cumhurbakan Erdoan’n gerek Yunanistan Cumhurbakan Katerina Sakelaropulu ile grmesinde gerekse Yunanistan Babakan Kiryakos Miotakis ile katld ortak basn toplantsnda dostane bir dil kullanmas yapc diyaloun gelimesinde nemli bir rol oynad. Cumhurbakan Erdoan Atina ziyaretinde zellikle iyi komuluk ve uluslararas hukuk erevesinde mterek abaya da dikkati ekti. Kbrs, Ege Adalar, Dou Akdeniz ve terr rgtlerine barnma imkan salayan Lavrion Kamp’nn kapatlmas gibi konularn da gndeme getirildii toplantda karlkl iyi niyet erevesinde zme kavuturulamayacak hibir meselenin olmad ifade edildi. Toplantnn gndeminden biri de iki lke aznlklardr. Trk ve Rum aznlklarn statlerinin iyiletirilmesi ynnde atlacak her adm Trkiye ve Yunanistan ilikilerine dorudan katk salayacaktr. ki lkenin ticaret hacminin iki kat artrlmas da zellikle ekonomik dayanma ve ticari ibirlii konusunda nemli bir gelimedir.
Kadim sorunlarn zmnn tek ziyaret ile sonuca ulatrlamayaca ancak Trkiye’nin Yunanistan ile ataca ortak admlarla bara katk salama arzusunda olduu ifade edildi. zellikle Trkiye ve Yunanistan’n ortaklaa zemeyecei hibir sorunun olmadna deinen Erdoan, Atina ziyareti ncesinde de Ak Parti grup toplantsnda verdii lml mesajlarla Trkiye’nin dostluk elini uzatmaya hazr olduunu dile getirdi. Cumhurbakan Erdoan’n Trk-Yunan likilerindeki normalleme srecinde “Komumuz Yunanistan ile ihtilaflarmz dn de vard, yarn da olacak ayn ekilde bu ihtilaflardan kar salama peinde koanlar da olacak ama bu gerek ayn denizi, ayn iklimi, ayn corafyay paylaan iki komu lke olarak ortak paydada buluamayacamz anlamna asla gelmiyor.” szleri Atina’daki ortak basn toplantsnda da benzer grlerle desteklendi. ki komu lke arasndaki tarihi ve siyasi ihtilaflar gz ard etmeyen Erdoan’n altn zellikle izdii nokta bu anlamazlklara Trkiye ve Yunanistan’n zm bulma iradesini gsterme abasdr.
90 YIL SONRA LK ANLAMA
7 Aralk 2023 tarihinde Atina’da imzalanan “Dostane likiler ve yi Komuluk Hakknda Atina Bildirgesi” Trk-Yunan likilerinin son 100 ylna baktmzda her iki lkenin karlkl samimiyetini ve komanditer abasn net izgilerle ortaya koyan 3’nc deklarasyondur. Bu noktada Erdoan ve Miotakis grmesi tpk 1930 ylnda Atatrk-Venizelos ve 1933 ylnda Tsaldaris-nn grmeleri sonrasnda imzalanan dostluk anlamalar gibi iki lke ilikilerini olumlu ynde etkileyecektir. Dolaysyla Trkiye ve Yunanistan, 1930 ylnda temellendirdikleri dostluk ilikisini 14 Eyll 1933 tarihinde “Yrekten Uyuma Pakt” imzalayarak devam ettirdi. Sonrasnda, 1978 ylnda Yunanistan Babakan Konstantinos Karamanlis ve Babakan Sleyman Demirel; yine 1991 ylnda Yunanistan Babakan Konstantinos Mitsotakis ve Babakan Mesut Ylmaz benzer anlamalarla bu olumlu havay srdrmek isteseler de sonuca ulatramadlar. Dolaysyla 1933 ylndan tam 90 yl sonra ilk defa Trkiye ve Yunanistan yeniden karlkl masaya oturdu ve her iki lkenin ortak menfaatleri gzetilerek bir anlama metni imzaland. Bu noktada, Erdoan ve Miotakis ile birlikte Trk-Yunan likilerinde yeni bir srecin baladn ve bu srecin yaknlama dnemine de nclk ettiini syleyebiliriz.
YUNAN KAMUOYUNDAN BYK LG
te yandan Erdoan ve Miotakis grmesi Yunanistan kamuoyunda da byk ilgiyle karlk buldu. zellikle bu grmenin Trk-Yunan ilikilerine “yeni pencere” atn ifade eden iktidar evreleri, eski Babakan Antonis Samaras gibi muhalefet kesiminin kard olumsuz clz ses karsnda daha pozitif ve kararl bir sylem gelitirdi. Cumhurbakan Erdoan’n Atina ziyaretinden nce Yunanistan’n nde gelen gazetelerinden Kathimerini’nin Genel Yayn Ynetmeni Aleksis Papahellas’a verdii demete “dostum Miotakis” ifadesini kullanmas Atina kulislerinde iki lke ilikilerini yaknlatran ve lmlatran bir hamle eklinde deerlendirildi. Cumhurbakan Erdoan’n 2017 ylnda yapt son Atina ziyaretinde Yunanistan Cumhurbakan Prokopis Pavlopoulos ile Lozan Antlamas konusunda yaad gr ayrl yine 7 Aralk grmelerinde yerini konsensse brakt.
Sonu olarak, 200 yllk Trk-Yunan likilerinde scak atma ve kriz dnemlerinden daha fazla sz edilse de 7 Aralk grmeleri gibi dostluk ve ibirlii dnemleri de vardr ve var olmaya devam edecektir. zellikle Trkiye ve Yunanistan d politikasnda alg, siyasa ve sylemin olumlu ynde biimlendirilmesi iki lke ilikilerini daha fazla glendirecektir. Dn gerekleen Erdoan-Miotakis grmesi de ite tam bu noktada ortak bir pozitif ajandann oluturmasnda nemli bir etkendir. Bu ajanday iyi niyetle doldurmak iki lke liderlerinin karlkl abasyla mmkn olacaktr. Gerek Ukrayna’da gerek Gazze’de yaanan scak atmalar Trkiye’nin ve Yunanistan’n “muhteem yalnzlk” siyasetini arka plana almasnda tetikleyici unsurlar oldu. Blgesel ibirlii ve dayanma, komu lkelerin kendi i siyasetlerinde yeniden gndem yaratt. Kanaatimce, Trk-Yunan likilerinde de bu son adm gelecekteki salam admlarn atlmasnda gz ard edilemeyecek bir motivasyon unsuru olacaktr.
[Do. Dr. Esra zser, stanbul niversitesi retim yesidir.]