Aİranlı dağcı Elnaz Rekabi’nin Güney Kore’de başörtüsü takmadan yarışmasının ardından, daha önce ülkenin teokratik rejimine meydan okuyan sporcular gelecek için hazırlık yaptı. Yaptığı hareketin önemi açıktı.
Rekabi kısa bir süreliğine kayıp görününce endişeler arttı; arkadaşları onunla iletişim kurmakta zorlandıklarını belirttiler. Ardından, kendisine atfedilen garip bir Instagram gönderisi ortaya çıktı ve başörtüsünün yanlışlıkla düştüğünü açıkladı. Çarşamba günü erken saatlerde İran’a indiğinde, başörtüsü olmadan yarışma kararını selamlayan kalabalıklar tarafından karşılandı. Ancak Rekabi’nin havaalanındaki sözleri, yaygın bir şekilde baskı altında yapıldığı varsayılan, suçuna ilişkin kabaca açıklamayı tekrarladı.
İranlı atlet Elnaz Rekabi, 16 Ekim 2022’de Seul’de düzenlenen IFSC Asya Tırmanma Şampiyonası’nda bayanlar Boulder & Lead finalinde yarışıyor.
Rhea Khang—Uluslararası Spor Tırmanışı Federasyonu/AP
Rekabi ile yaşanan parlama noktası, ilk kez Mahsa Amini’nin ahlak polisi tarafından nezaretinde ölümüyle ateşlenen ülke çapında protestoları körükleyen bir başka olaydır; ‘uygunsuz başörtüsü’nden tutuklandı. Rekabi’nin başörtüsü olmadan yarışma kararı ve eylemlerinin bir protesto eylemi olmadığı gerekçesi, birçok İranlı sporcu ve protestocunun devlet yetkililerinin müdahalesi üzerine karşılaştıklarını söyledikleri kalıba uyuyor. Siyasi nedenlerle İran’dan kaçan diğer sporcular, yetkililerin aile üyelerini taciz etmekten ve bireyleri zorla itirafta bulunmaya zorlamaktan öteye gitmediğini belirtiyor. Özellikle İranlı kadın sporcular, cinsellikleri, sosyal medya faaliyetleri ve başörtüsü takıp takmadıkları konusunda cezalandırıldı ve yakından izlendi.
“Çok baskı altında olduğunu biliyoruz. Bu bizim için yeni değil” diyor Rekabi’den 2010 yılında İran’dan ABD’ye kaçan eski güreşçi Sardar Pashaei. “Sporcular yüksek sesle konuşuyor ve İslam Cumhuriyeti’nin kırmızı çizgilerini aşıyorlar.” Rekabi’nin son açıklamasının İran rejiminin önceki sporculara ve protestoculara nasıl davrandığıyla uyumlu olduğunu söyledi. Tutuklanır tutulmaz birkaç gün haberimiz olmuyor, sonra televizyona çıkıp kendi aleyhlerinde konuşmaya başlıyorlar” dedi.
Ülkenin milli takımının eski baş antrenörü Pashaei, babası siyasi bir mahkum olduğu için ön eleme Olimpiyat oyunlarına katılmak için İran’dan ayrılmasının yasaklandığını söyledi. Pashaei aynı zamanda İranlı sporcuların hükümet karşıtı protestolara katılmasının ardından güreşçi Navid Afkari’yi korumaya çalışan çabalarından doğan United for Navid kampanyasının yönetici yöneticisidir. Kampanya, Uluslararası Olimpiyat Komitesi’ne sık sık İran’ı sporculara yönelik baskıcı muamelesi nedeniyle cezalandırma çağrısında bulundu.
İran, uluslararası insan hakları gruplarının tepkisine rağmen 2018’de 27 yaşındaki Afkari’yi idam etti. Devlet, 2018 protestoları sırasında bir güvenlik görevlisinin öldürülmesi nedeniyle onu ölüme mahkum etmişti, ancak Afkari itirafının işkence yoluyla yapıldığını iddia etmişti.
Kanada’daki İranlılar, 15 Eylül 2020’de Toronto’da İran rejimi tarafından güreşçi Navid Afkari’nin idamına karşı gösteri yaptı.
Sayed Najafizada/NurPhoto
Eski bir İran milli voleybol oyuncusu olan Soheila Farahani, aileden ayrılmak anlamına gelse bile ülkeyi terk etmeyi seçen birkaç İranlı kadından biri. Kendini lezbiyen olarak tanımlayan Farahani, cinselliğinin inceleme altına alınmasından yedi yıl önce Kaliforniya’ya kaçtı. İran, eşcinsel aktiviteyi suç sayıyor ve LGBTQ aktivistlerini ölüme mahkum etti. İranlı güvenlik yetkilileri, Farahani’yi neden evli olmadığı ve yalnız yaşadığı konusunda sorguya çekecekti. United for Navid üyesi Farahani, “Şu anda ülkeden kaçmazsam hapse atılacağımı veya idam edileceğimi hissettim” dedi.
Sporcular yurtdışındayken yakından izlenir. Pashaei, “İranlı bir atlet olarak, uluslararası sporlara gittiğinizde, sizi her zaman izleyen güvenlik görevlileri vardır… hiçbir yere gitmenize izin verilmiyor” diyor. “Otelde kaldığınız süre boyunca bile gözetleniyorsunuz ve çoğu zaman pasaportunuzu alıyorlar.” Ama yine de bazıları kaçmayı başarır.
Voice of America’nın haberine göre, geçen yıl İranlı kadın hentbolcu Shaghayegh Bapiri, ülkede kadın hentbolcular için bir gelecek olmadığını söyleyerek İspanya’ya sığındı. Uluslararası Hentbol Federasyonu Kadınlar Dünya Şampiyonası için ülkede bulunan Bapiri, rejimin kendisini özgürce ifade etmesine yönelik kısıtlamalarını kınadı.
İran’dan Olimpiyat madalyası kazanan tek kadın olan Kimia Alizadeh, rejimlerin ikiyüzlülüğünü ve kadınlara yönelik baskısını gerekçe göstererek 2020’de ülkeden ayrıldı.
2016’da tekvandoda bronz madalya kazanan Alizadeh, 11 Ocak 2020’de Instagram’da uzun bir gönderide, “Ne dedilerse giydim… Sipariş ettikleri her cümleyi tekrar ettim” dedi.
Rekabi’nin eylemlerine kadar, Amini’nin ölümünün ardından spor dünyasındaki kargaşa büyük ölçüde futbolla sınırlıydı. İranlı yetkililer, Amini’nin ölümüyle bağlantılı protestoları destekledikten sonra futbol ikonu Ali Daei’nin pasaportuna el koydu. (Pasaportu o zamandan beri iade edildi.) İran ayrıca, yaygın olarak paylaşılan sosyal medya paylaşımlarında hükümet karşıtı protestocuları desteklemekten gıyaben eski Bayern Münih oyuncusu Ali Karimi’yi suçladı. Karimi şimdi Dubai’de yaşıyor.
Mülteci Olimpiyat Takımı’ndan Kimia Alizadeh, 25 Temmuz 2021’de Tokyo 2020 Olimpiyatları’nda yarıştıktan sonra kutluyor.
Murad Sezer—Reuters
İran milli futbol takımındaki mevcut oyuncular, Amini’nin ölümünden sonra Eylül ayında Senegal’e karşı oynanan milli marş olarak ülkelerinin amblemini kapattılar. Forvet Sardar Azmoun, Instagram hesabından protestoları desteklediğini belirterek, bunun milli takımdan atılmasına neden olabileceğinden korktuğunu belirtti.
Ve İslam Cumhuriyeti’nin püriten kuralları uyarınca, İranlı kadınların futbol stadyumlarına girmeleri rutin olarak yasaklanıyor – bu, uluslararası insan hakları gruplarının dikkatini çeken uzun süredir devam eden bir sorun. Eylül 2019’da İranlı futbol taraftarı Sahar Khodayari, bir adliye binasının önünde kendini ateşe verdikten sonra öldü. Erkek kılığında bir stadyuma girmeye çalışmaktan yargılanıyordu.
United for Navid, FIFA’dan İran’ın Dünya Kupası’nda oynamasını yasaklama talebinde bulunarak, Rusya’nın Ukrayna’yı işgal etmesi nedeniyle turnuvaya katılmasının yasaklandığını belirtti.
Pashaei ve diğer savunucular, FIFA Başkanı Gianni Infantino’ya 18 Ekim’de yazdıkları mektupta, İran Futbol Federasyonu üyeliğinin, kadınların ülke genelindeki stadyumlara girebilmelerini ve futbol dünyasının yönetim organı tarafından düzenlenen tüm müsabakalara katılmalarını sağlayana kadar askıya alınması gerektiğini yazdı.
“İran Futbol Federasyonu erkek takımını, İran’ın geniş çapta eleştirilen hükümet liderliğinden ayırmak imkansız; onlar bir ve aynıdır ve gerçekten bağımsız değildirler; olmasaydı, futbol ekosistemi kadınlar için güvenli bir alan olurdu ve kadınların katılımına izin verilirdi” denildi.
Eski İran milli voleybol oyuncusu Farahani, rejimin sporculara ve ünlü İranlılara on yıllardır baskı yaptığını, ancak şu anda giderek daha agresif olduğunu söylüyor. Ve şimdi Rekabi’nin de aynı baskının bir kısmıyla karşı karşıya olması mümkün.
Pashaei, İran rejiminin geçmişte siyasi olarak açık sözlü sporculara tepki verme biçimine dayanarak, Rebaki’nin bir ültimatomla karşı karşıya kalmış olabileceğine inandığını söylüyor: ailen. Ya da zorla bir itirafta bulunmalı ve sana ne derlerse onu yapmalısın.”
TIME’dan Daha Fazla Okunması Gereken Hikaye