Birkaç yıl içinde, merkez bankaları enflasyonun olmaması ve deflasyona ihtimaller içinde geçiş hakkında endişelenmekten stagflasyonist bir sarmal olasılığıyla yüzleşmeye geçti.
Ekim 2022’de Washington’da düzenlenen Internasyonal Para Fonu’nun (IMF) senelik toplantılarında mevcut enflasyonun arz yada talep yönlü baskıları mı yoksa her ikisini birden mi yansıttığının tartışılması odak noktası oldu. kalıcı olması, merkez bankalarının müdahale işlevine rehberlik etmesi açısından kritiktir.
Ekonomik gelişme ve kalkınmanın riskleri daha yüksek olamazdı: iklim krizi gerçeği ve yeşil geçişin yatırım fırsatları, günün mali ve parasal koşulları tarafınca değil, gezegenin dışsal sınırları tarafınca belirleniyor. Şimdi yatırım yapmamak, ekonomik koşulları daha da kötüleştirerek, devamlı bir noksan yatırım, yavaş gelişme ve yüksek borç kısır döngüsünü riske atar.
Enflasyonun kaynakları mevzusunda, talep cephesi merkez bankacılarından aynaya bakmalarını istiyor: Seneler devam eden düşük faiz oranları ve parasal gevşeme (QE) varlık fiyatlarını artırdı.
Bu, merkez bankalarının ekonomiyi yeni QE ile desteklemek için normalleşmeye yönelik ilk adımlarını terk ettikleri pandemi esnasında hızlandı. Merkez bankası bilançoları 2008’den bu yana dört kattan fazla artarak 2022’de 30 trilyon ABD dolarının üstüne çıktı. Pandemiyle ilgili QE tek başına mali krizi izleyen 2009-11 sürecinin birkaç katıydı.
Para politikasının enflasyondaki artışa katkıda bulunup bulunmadığı, merkez bankalarının suçlanıp suçlanmayacağından birazcık değişik bir sorudur. Merkez bankaları, kendi eylemlerinin itici gücü olarak hükümetin eylemsizliğine, bilhassa de hükümetlerin yapısal reformları ilerletme ve oldukça gereksinim duyulan yatırımları yapmak için düşük borçlanma maliyetlerinden yararlanma mevzusundaki isteksizliğine işaret ediyor.
Köşeye sıkıştırılan ve fiyat istikrarı zorunlulukları tarafınca kısıtlanan merkez bankalarının “şehirdeki tek oyun” haline gelmekten başka çaresi yoktu ve seçilmiş politikacıların görevi olması ihtiyaç duyulan şeyi üstlendikleri için eleştirilere maruz kaldılar. Rahatsız edici bir halde yaptılar.
Onlarca kere hükümetleri toparlanmayı desteklemeye çağırdılar ve para politikasının başarabileceklerinin sınırlarına dikkat çektiler. Bazıları daha da ileri giderek, bir devlet tahvili balonu yaratma risklerine karşı uyarıda bulunmuş oldu yada enflasyon yaratma çabalarından pişman olabilecekleri mevzusunda uyarıda bulunmuş oldu.
Pandemi esnasında hükümetlerin nihai olarak mali genişlemeye yönelmesi, enflasyondaki yükselişe daha çok katkıda bulunmuş oldu. Hayatları ve geçim kaynaklarını kurtarmaya yönelik yenilikçi destek paketleri, fazla likidite oluşturma ve genelleştirilmiş fiyat artışlarına niçin olma riskini bununla beraber getirdi.
Pandemi ve buna bağlı küreselleşmeden uzaklaşmanın arz yönlü neticeleri, çeşitli şekillerde enflasyonisttir. İlk olarak, küresel tedarik zincirlerinde ve konteyner gemilerinde çip ve öteki eleştiri yüksek teknoloji girdilerinin ticaretindeki aksamalar da dahil olmak suretiyle belirgin zorluklar var. Bununla beraber, birçok insan pandemi sonrası işgücü piyasasına tekrardan katılmayı reddederek, pandemi insanların işle ilgili tercihlerini sıfırladı. Buna ek olarak, senelerce yanlış yönlendirilen enerji politikası ve enerji arzını çeşitlendirmedeki başarısızlık, küresel ekonominin mühim kısımlarını savunmasız hale getirdi. Avrupa’nın hızlanan enflasyonu, naturel gaza olan esnek olmayan talebin bir sonucudur.
Ele alınmazsa, iklim değişikliği daha çok enflasyonist baskı yaratabilir.
Bugünün “fosillasyonu” fosil yakıt bağımlılığının eski maliyetini yansıtıyorsa, merkez bankacıları gelecekteki “iklim enflasyonu” (iklimle ilgili aşırı olayların daha sık, yoğun ve coğrafi olarak yayılması ekonomik aktiviteyi ve tarımı bozmuş olduğu için) mevzusunda da uyarıda bulundular. “yeşil enflasyon” (eleştiri girdilerin arzının talebi karşılayamadığı düzensiz bir geçiş senaryosunda daha yüksek risk).
Eski Fed başkanı Paul Volcker’ın 2013’te belirttiği şeklinde, “düşük faiz oranı politikası yürütürken karşılaştığınız güçlük, onu ne süre sonlandıracağınızdır. Kolay olan gevşemek, zorluk derecesi yüksek ise sıkılaşmaktır.”
Fazlaca erken yükseltirseniz bir durgunluğa niçin olabilirsiniz. Fazlaca geç zam yapmış olursanız, enflasyonu daha da sağlamlaştırma riskini alırsınız. IMF’nin merkez bankalarına tavsiyesi, ikincisinin “küresel ekonomiyi gereksiz yere sert bir durgunluğa itme riskini” kabul etmesine karşın, aşırı sıkılaştırma tarafında hata yapmaktı. Baş ekonomisti Pierre-Olivier Gourinchas’a nazaran, “merkez bankalarının güçlükle kazanılan güvenilirliği, enflasyonun inatçı ısrarını gene yanlış değerlendirirlerse, ciddi şekilde baltalanacaktır” bundan dolayı bu, “gelecekteki makroekonomik istikrar için oldukça daha zararı dokunan olacaktır”.
Siyaset kaynaklı bir durgunluk, iklim krizini ele almak için yatırımlarda ilerleme beklentilerine mühim seviyede zarar verir. Merkez bankalarının ve mali denetçilerin ve düzenleyicilerin finansal sistemi net sıfıra uyumlu hale getirmek için alabileceği oldukça sayıda tedbir olsa da, finansal sistem kaldıracının gerçek ekonomide değişimi ne kadar etkili bir halde yönlendirebileceği mevzusunda sınırlar vardır.
İhtiyaç duyulan şey, bilhassa gelişmekte olan pazarlarda ve gelişmekte olan ekonomilerde, hem iklim hem de kalkınma hedeflerinde atılım yapmak için kuvvetli bir yatırım hamlesidir. Önümüzdeki on yıl eleştiri olacak ve bu hareket tarzını belirleme zamanı şimdi.
Parasal ve finansal koşulların kötüleştiği bir ortamda, “aşırı sıkılaştırmanın niçin olduğu gereksiz yere sert bir durgunluğun” feci neticeleri hafife alınmamalıdır. Bu yalnız ekonomik bir öncelik değil, hem de bir güvenlik meselesidir.
Almanya maliye bakanı Christian Lindner’in belirttiği şeklinde, yenilenebilir enerji kaynakları tedarik zincirindeki kırılganlıkları azaltan “özgür enerji” sunuyor. Bu tür kaynakların maliyeti düşmeye devam ettikçe, bu şekilde bir kaymanın da deflasyonist olması beklenir.
Yatırım durumu, eylemsizlik durumundan oldukça daha üstündür. İklim sınırları göz önüne alındığında, yüksek kaliteli bir yatırım hamlesi, sürdürülebilir gelişme ve kalkınmaya giden en iyi, hatta tek yoldur. Onsuz, merkez bankaları için seçimleri daha da zor hale getirerek daha da sınırı olan bir siyaset alanını riske atıyoruz.