Bu ay, ABD’nın kuvvetli Tecim Odası başkanı Suzanne Clark, üyelerini 2023’ün görünümü üstüne düşünürken ne bekledikleri mevzusunda sorguya çekiyor.
Bu tahminin acımasız olmasını bekleyebilirsiniz. JPMorgan’ın geçen hafta Amerikan iş dünyası liderleriyle yapmış olduğu bir anket, “durgunluk korkuları belirirken iktisat hakkında iyimserlikte keskin bir düşüş” bildirdi, yöneticilerin yüzde 65’i 2023’te bir gerileme öngörüyor ve yalnızca yüzde 8’i küresel iktisat hakkında iyimser hissediyor.
Ve Dünya Ekonomik Forumu, gelecek hafta Davos’ta yapılacak senelik kutlamadan ilkin senelik risk raporunu yayınladığında, “ekonomik bir dönem sona ererken, bir sonraki devrin daha çok durgunluk, sapma ve sorun riski getireceğini” belirterek kıyamet gibiydi. Ah.
Sadece oyunda garip bir paradoks var: JPMorgan raporunu incelerseniz, makro keyifsizliğin ortasında bolca oranda mikro düzeyde sevinç görebilirsiniz. En önemlisi, cevap verenlerin yüzde 51’i 2023’te kârların artacağını – düşmeyeceğini – tahmin etti ve yüzde 88’i personel tutmayı yada personel eklemeyi bekliyor.
Bir alaycı, bunun CEO’ların yatırımcılar karşısında iyimser olması gerektiği için bulunduğunu söyleyebilir. Sadece Clark, odanın kendi verilerine de yansıyan ikiliğin ölçeğinin olağandışı olduğuna inanıyor. “Şu anda üyelerimizin bir çok bizlere, işlerinin durumu güçlüyken, ekonomimizin durumunun kırılgan bulunduğunu söylüyor” diyor. Clark, buna “ikinci el karamsarlık” problemi yada kurumsal gerçeklik ile kamusal retoriğin birbirinden ayrılmış olduğu yer adını veriyor.
Bu ikinci el karamsarlık niçin gelişti? Oda, bir lobicilik grubu rolünü üstlenen, kendisini ilk olarak Amerikalı politikacıların üstüne atıyor. “Amerikan işi bıktı[with Washington]. . . kutuplaşması, tıkanması, aşırı erişim ve akıllı ve stratejik hareket edememe sebebiyle” diyor Clark, “işletmelerin bir sonraki siyasal döngüyü geride bırakacak netliğe yada kesinliğe haiz olmadığından” yakınıyor.
Doğru tespit. Fakat bence bu hikayenin yalnız bir kısmını konu alıyor. Bu ikiliğin öteki bir sebebi de, üst düzey yöneticilerin çoğunun çözümleme etmek için kafi donanıma haiz olmadığı şaşırtıcı bir dünyayla savaşım etmesidir.
Bu kısmen, şu anda işletmelerin karşı karşıya olduğu zorlukların, ekonomik modeller yada bilançolar şeklinde işletme okullarında uzun süredir saygı duyulan entelektüel araçlarla kolayca tanımlanamamasından meydana gelmektedir.
Bunu idrak etmek için, WEF üyelerini alarma geçiren ilk 10 tehlikeyi sıralayan Davos risk raporuna bakmanız kafi. On yıl ilkin, bunlar çoğu zaman gelişme ve borç şeklinde ekonomik sorunlarla ilgiliydi. Sadece bu yıl, bu tür geleneksel ekonomik mevzular listede asla yer almıyor. Bunun yerine, nükleer harp, iklim değişikliğine ilişkin artan alarm ve toplumsal çatışma şeklinde riskler onların yerini aldı.
Bu yanlış yönlendirilmiş olabilir; mesela borç, 2023’te hala ciddi bir mesele olabilir. Sadece yanlış olsun ya da olmasın, kilit nokta, DEF’in de açıkça belirttiği şeklinde, “bu neslin iş liderlerinden ve kamu siyaset yapıcılarından fazlaca azı bu büyük riskleri deneyimledi”. JPMorgan anketine katılanların yalnızca yüzde 8’inin küresel ekonomiden memnun olmasına şaşmamalı.
Daha da kötüsü, dünyayı şekillendiren büyük ekonomik mesele – finansal döngüde bir dalgalanma – da alışılmadık şekillerde gelişiyor. Bugün iş liderlerinin bir çok, ister 2008’deki büyük mali kriz, ister 2001’deki dotcom patlaması yada 1997’deki Asya krizi olsun, çeşitli acıklı finansal döngü dalgalanmalarından geçti.
Fakat bugünün salıncağı değişik. Merkez bankaları parasal koşulları sıkılaştırdıkça, bu durum varlık fiyatı balonlarının 2008 yada 2001’de gördüğümüz şekilde hızla “patlamasına” niçin olmadı. bir balondan hava sızdığında.
Bu kısmen, ABD Merkez Bankası da dahil olmak suretiyle merkez bankalarının bu sıkılaştırmaya hakikaten bağlı olup olmadığına dair devam eden belirsizlikten kaynaklanıyor. Sadece bir öteki mühim mevzu da, hususi sermayenin son balonda, daha önceki dönemlere bakılırsa fazlaca daha büyük seviyede, merkezi bir rol oynamasıdır.
Hususi kurumların amortismana doğal olarak varlıklarını zamanında işaretlemeleri gerekmediğinden, bir çok, bir mucizenin onları kurtaracağını umarak – yada yakarış ederek – bu tarz şeyleri hala şişirilmiş işaretlerle karıştırıyor. Dolayısıyla, daha sıkı para politikasının sonucu hâlâ kısmen gizleniyor yada daha doğrusu erteleniyor.
Politikacılar için, şüphesiz bir “tıslama”, bir “pop”a tercih edilir. Sadece mesele (1990’larda Japonya’da gördüğümüz şeklinde), ertelenmiş kayıplar ve artan oranlar dünyasının hem de yönetici kaygısını kemiren bir dünya olmasıdır. Bir örnek vermek gerekirse: oda verileri, şirketlerin ana paraya artık kolayca erişebileceklerini söylerken, bunun yakında buharlaşacağını varsaydıklarını gösteriyor. Bu hem ikinci el hem de önleyici karamsarlıktır.
Dolayısıyla, yatırımcıların üstünde düşünmesi ihtiyaç duyulan büyük sorular, bu çatallanmanın devam edip etmeyeceği ve iyi mi sona erebileceğidir. Mikro düzeydeki tezahürat sonunda makro kasveti bastıracak mı? Yoksa gelecek kaygısı üst düzey iyimserliği ezmeye devam ederken, bu karamsarlık kendi kendini gerçekleştiren bir hale mi gelecek?
Benim kendi şüphem, ikinci senaryonun daha olası olduğu yönünde. Fakat hararetle yanıldığımı umuyorum. Her iki durumda da Davos katılımcıları (ve Amerikan Odası) daha ilkin asla görmedikleri bir iş döngüsüyle karşı karşıya; ve tek başına ekonomik modellerle muntazam bir halde tahmin edilemeyen bir model.