ABD, en sorunlu müttefiklerinden biri olan Türkiye ile savaş uçakları, Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü, Kongre ve nihayetinde Ukrayna’daki savaşı içeren hassas bir dansa kilitlendi.
ABD’li yetkililerle görüşmek üzere bu hafta Washington’da bulunan Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, hiç vakit kaybetmeden ülkesinin ABD yapımı F-16 savaş uçağı talebini ön plana çıkardı.
Görüşmeler öncesinde Dışişleri Bakanı Antony J. Blinken’in yüzünde taş gibi bir ifadeyle bakan Çavuşoğlu, “Başta F-16 talebimiz olmak üzere ikili savunma iş birliğine ilişkin önemli konuları ele alacağız.” dedi. “Bu sadece için değil [Turkey] ama aynı zamanda NATO ve ABD için de önemli, dolayısıyla ortak stratejik çıkarlarımız doğrultusunda onay bekliyoruz.”
Yönetim yetkilileri geçen hafta Kongre’ye Türkiye’ye 20 milyar dolarlık F-16 satışının yolda olduğuna dair “gayri resmi bir bildirim” yayınladı. Ancak böyle bir satış için onayın yakında verilebileceği fikri, Dışişleri Bakanlığı ve Beyaz Saray’da geniş çapta paylaşılmıyor.
Güçlü ABD’li milletvekilleri, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan hükümetini ve demokrasiden giderek daha otoriter bir şekilde uzaklaşmasını, muhaliflere ve azınlıklara yönelik baskısını ve komşuları tehdit etmesini gerekçe göstererek Türkiye’ye yeni silah satışını engelliyor.
Ancak Türkiye, ABD’nin ve Batı’nın çoğunun çok istediği bir şeyi engelleyebilir: NATO’nun İsveç ve Finlandiya’yı içerecek şekilde genişlemesi.
NATO üyesi olarak Türkiye, yeni ülkelerin katılmasına izin verme konusunda veto yetkisine sahiptir. 30 ülkeden oluşan ittifakın böyle bir genişlemeyi oybirliğiyle onaylaması gerekiyor.
Uzun süredir tarafsız olan İsveç ve Finlandiya, Rusya’nın yaklaşık bir yıl önce Ukrayna’yı işgal etmesinin ardından NATO korumasını aciliyet olarak görmeye başladılar. Başkan Vladimir Putin, arka bahçesinde algılanan NATO yanlısı duygulara misilleme yapma tehditlerini yerine getirirse, iki ülke Kremlin’e füze saldırısı yapacak.
Türkiye’nin NATO müttefikleri zor durumda: Ankara’daki hükümet, iki İskandinav ülkesinin Erdoğan hükümetine karşı çıkan Kürt isyancılara sığınmayı bırakması konusunda ısrar etti. Ve Erdoğan, muhalifleri tutuklanması ve cezalandırılması gereken teröristler olarak damgaladı.
Yetkililer, Biden yönetiminin Türkiye’de ifade özgürlüğü ve diğer insan haklarının kötüye kullanılmasından “derin kaygılı” olmaya devam ettiğini, ancak sonunda satışı gerçekleştirme eğiliminde olduğunu söylüyor.
Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Ned Price, “F-16’lara gelince, Başkan Biden genel olarak Türkiye’ye F-16 jetlerini satmamız ve mevcut filosunu da modernize etmemiz gerektiğine inandığını söyledi” dedi.
Ancak, ekledi, “Bu, elbette Kongre’yi de içeren bir süreç ve… Herhangi bir sırrı ifşa ettiğimi düşünmüyorum, çünkü Hill’deki ortaklarımız da bu konuda oldukça seslerini yükselttiler… Hill hakkında güçlü görüşler.”
Bu seslere, Senato Dış İlişkiler Komitesi’ne başkanlık eden ve teoride yabancı ülkelerle yapılan silah anlaşmalarını durdurma yetkisine sahip olan Senatör Robert Menendez (DN.J.) öncülük ediyor.
Menendez, geçen hafta geç saatlerde yaptığı açıklamada, “Cumhurbaşkanı Erdoğan, uluslararası hukuku baltalamaya, insan hakları ve demokratik normları hiçe saymaya ve Türkiye’de ve komşu NATO müttefiklerine karşı endişe verici ve istikrarı bozucu davranışlarda bulunmaya devam ediyor.” Türkiye’ye satış dolaştı.
Menendez, “Erdoğan tehditlerini durdurana, gazetecileri ve siyasi muhalefeti serbest bırakmak da dahil olmak üzere ülke içindeki insan hakları sicilini iyileştirene ve güvenilir bir müttefik gibi davranmaya başlayana kadar, bu satışı onaylamayacağım” dedi.
Biden’ın, yürütme eylemi veya diğer adımlar yoluyla, silah transferlerine ilişkin bir kongre bloğunu aşmanın yolları var, ancak Dışişleri Bakanlığı yetkilileri bu rotayı takip etme konusunda isteksiz görünüyor.
Washington’daki görüşmelerinin ardından Türk gazetecilere konuşan Çavuşoğlu, İsveç-Finlandiya NATO sorununun müzakerelerin önüne geçtiğini kabul etmekle birlikte, bunun F-16 satışının bir koşulu olmaması gerektiğini söyledi.
Çavuşoğlu, TRT’ye yaptığı açıklamada, “Burada önemli olan yönetimin kararlı olup olmayacağıdır.
Yönetim, iki müttefik arasındaki bu kadar önemli bir anlaşmayı bir veya birkaç kişi engelliyor diye heba etmemelidir” dedi. “Boyun eğmemeli.”
Türkiye ayrıca, geniş ticareti, Moskova ile silah anlaşmaları peşinde koşması ve Suriye’deki Rus güçleriyle ittifakı da dahil olmak üzere Rusya’ya karşı dostluğu nedeniyle ABD için sorunlu bir müttefik. Türkiye’nin altı yıl önce Rusya’dan bir hava savunma sistemi satın alması, Moskova’nın bu erişimi NATO varlıklarını gözetlemek için kullanabileceği korkusuyla Batı’nın yaptırımlarına yol açtı.
Ancak Türkiye’nin Rusya ile olan ilişkisi, Türkiye’ye Putin’in Ukrayna’daki savaşını sona erdirme potansiyel diplomasisinde de rol veriyor. Washington, Ukrayna’nın Rus ablukasına rağmen dünya pazarlarına milyonlarca ton tahıl ihraç etmesine izin vermek için Karadeniz’den bir koridor açtığı için Ankara’ya itibar ediyor. Aynı zamanda Erdoğan, Batı’nın Ukrayna’ya yönelik saldırıları nedeniyle Moskova’ya yönelik sert yaptırımlar uygulamasına katılmayı reddetti.