Ocak 2022’de Orta Asya’nın büyük bir bölümünü vuran elektrik kesintisi, bölgenin ekonomilerine güç sağlamak için güvenilir ve sürdürülebilir elektrik arzına olan ihtiyacının kesin bir hatırlatıcısıydı. Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan’daki şehir ve illerde ofis ve bilgisayar ekranları karardı, küçük ve orta ölçekli işletmeler işlerine ara vermek zorunda kaldı ve trafik durma noktasına geldi.
Yaygın elektrik kesintisi, büyüyen bir ekonomiyi ve nüfusu desteklemek için Orta Asya hükümetlerinin enerji altyapısı ve bakımına yatırım yapmak ve özel sermayeyi çekmek için devam eden çabaları ikiye katlaması gerektiğini gösterdi. Aynı zamanda, bağımsızlıktan bu yana Orta Asya cumhuriyetleri için daha az olan birbirine bağlı ülkelerin, ihtiyaç duyduklarında komşularından güç çekebileceklerini ve enerji taleplerini daha düşük maliyetle karşılayabileceklerini gösterdi.
Geçen yıl boyunca bu tür endişeler daha acil hale geldi. Ukrayna’daki savaş, enerji piyasalarına bir şok göndererek, zaten gergin olan doğal gaz arzında daha fazla kıtlığa neden oldu. Fiyatlar fırladı ve birçok ülkeyi enerji kaynakları karışımını yeniden gözden geçirmeye zorladı. Bu kış Orta Asya’da normalden daha soğuk geçen sıcaklıklar bu endişeleri artırdı. Enerji tedarik zincirindeki aksamalar ve artan küresel enerji fiyatları zemininde, enerji güvenliği bir kez daha çağımızın can alıcı sorunu olarak ortaya çıktı.
Orta Asya için net bir çözüm yakındır. Bölgenin kullanılmayan, uygun fiyatlı yenilenebilir enerji kaynaklarının önemli bir kısmında yatmaktadır. Bu zengin potansiyeli ortaya çıkarmak için, Orta Asya hükümetlerinin yerel enerji reformlarını hızlandırması, böylece kalkınma topluluğu ve özel sektörün yeterli getiri ile enerji altyapısına yatırım yapması için elverişli bir ortam yaratması gerekiyor.
Büyük Ölçekli Yatırımla Orta Asya Temiz Enerji Üssü Olabilir
Orta Asya, 2030 yılına kadar yüzde 30’dan fazla artması beklenen bölgesel enerji talebini karşılamak için temiz enerjiye geçiş için bir merkez olma potansiyeline sahip.
2021’de Orta Asya’nın elektriğinin yaklaşık yüzde 80’i, başta kömür ve gaz olmak üzere fosil yakıtlardan sağlandı. Hidroelektrik, Tacikistan’daki elektrik arzının yaklaşık yüzde 90’ını ve Kırgızistan’daki yüzde 80’ini oluşturuyor ve bu ülkeler bu kaynaktan üretilen elektriği sırasıyla 10 kat ve 25 kat artırma potansiyeline sahip – böylece uygun fiyatlı yenilenebilir enerji ve depolamanın temeli haline geliyor . Kazakistan dünyanın en iyi rüzgar kaynaklarından bazılarına sahiptir ve Kırgızistan, Türkmenistan ve Özbekistan gibi güneş enerjisi üretimini genişletmek için büyük bir potansiyele sahiptir. Bu yerli ve bölgesel yenilenebilir enerji kaynaklarının konuşlandırılması, Orta Asya’da enerji güvenliğini artıracak, fosil yakıt üretimine bağımlılığı azaltacak ve bölgenin karbonsuzlaştırma hedeflerine katkıda bulunacaktır.
Bölge hükümetleri ayrıca daha fazla işbirliği, ticaret ve yatırım ihtiyacının farkındadır. Elektrik ticaretinde güven oluşturmak, sektör yönetişimini ve şeffaflığı iyileştirmek, planlama çerçevesini güçlendirmek, fosil yakıt sübvansiyonlarını kademeli olarak kaldırmak ve üretim ve şebeke kapasitesini genişletmek için reformlar gerektirir. Bu reformların, savunmasız hanelerin fiyat ayarlamalarından korunmasını sağlayarak en savunmasız toplulukların çıkarlarını koruması hayati önem taşımaktadır. Bölgedeki birçok hane için yüksek enflasyon ve artan gıda fiyatları, ısınma ile diğer temel ihtiyaçlar arasında denge kurmayı zorlaştırdı. Bu tür çabalara güçlü iletişim kampanyaları da eşlik etmelidir.
Bunun gerçekleşmesi halinde, bölge artan ekonomik faaliyet ve refahtan faydalanacaktır. Dünya Bankası, önümüzdeki beş ila 10 yıl içinde Orta Asya’nın yenilenebilir enerji arzını genişletmek ve gelişmiş ticaret ve karşılıklı bağlantı için ulusal ve bölgesel şebekeleri modernize etmek için en az 20 milyar dolarlık yatırıma ihtiyaç duyulacağını tahmin ediyor. Belirlenen yenilenebilir projeler arasında rüzgar, yenilenebilir şebeke entegrasyonu ve Kazakistan’daki hidro modernizasyon; Kırgızistan ve Tacikistan’da büyük ölçekli hidro ve pilot güneş enerjisi; ve Özbekistan’da şebeke genişletme, dağıtım modernizasyonu ve güneş enerjisinin yanı sıra sınır ötesi ara bağlantıların yükseltilmesi ve genişletilmesi.
Ticareti ve Ara Bağlantıyı Artırmak
Farklı bir enerji karışımından yararlanan bölgesel bir elektrik piyasası, arzı güçlendirebilir, yerel ve bölgesel ekonomik büyümeyi hızlandırabilir ve karbonsuzlaştırmayı destekleyebilir.
Orta Asya’nın elektrik iletim sistemleri birbirine bağlı olmasına rağmen, şu anda talebin yalnızca yüzde 2,5’i ticaret yoluyla karşılanıyor, bu da arabağlantı kapasitesinin yaklaşık yüzde 40’ına tekabül ediyor. Bu düşük ticaret seviyesi, bir pazar platformunun olmaması, zayıf bölgesel ağ yönetimi, eskiyen altyapı ve sınırlı koordinasyondan kaynaklanmaktadır. 1970’lerde oluşturulan Orta Asya Enerji Sisteminde ticaret, öncelikle ikili anlaşmalara dayanmaktadır; kararlar genellikle ticari temelli olmaktan ziyade siyasi düzeyde alınır ve sonuçlandırılması zaman alır.
Küresel olarak, bölgesel enerji ticareti gelişmiş ülkelerle sınırlı değildir. Örneğin, Güney Afrika Güç Havuzunda, gün öncesi, gün içi ve dengeleme piyasası dahil olmak üzere bir dizi kısa vadeli piyasa yıllardır başarıyla çalışmaktadır. İskandinav ülkeleri ve Avrupa Birliği’nde bölgesel pazarlar, kamu hizmetlerinin işletme maliyetlerini düşürmeye yardımcı oldu ve devlet desteğine olan ihtiyacı azalttı. Bölgesel pazarlar, ülkeleri kullanılmayan potansiyeli bölgesel pazar için enerjiye dönüştürmeye teşvik ederek ihracat gelirlerini artırdı. Farklı kaynaklardan (hidro, güneş, termal, rüzgar) elektrik üretimi ve ticareti, bölgesel şebekeyi mevsimsel dalgalanmalara ve talepteki ani artışlara karşı dengeleyerek dayanıklılığı artırır.
Bölgesel pazarların tasarlanması ve uygulanması teknik olarak karmaşıktır ve Dünya Bankası’nın birinci sınıf uzmanlar grubu, böylesine iddialı bir projenin tüm Orta Asya bölgesi için başarılı olmasını sağlamaya yardımcı olabilir. Böyle bir gelişmeyi kolaylaştırmak için, Orta Asya’da bölgesel enerji işbirliğine yönelik, pilot uygulama ve nihai olarak piyasa ilkelerinin tam teşekküllü entegrasyonu da dahil olmak üzere siyasi taahhüde ihtiyaç vardır.
Ticareti ve Yeşil Büyümeyi Artırmak için İşbirliği
Dünya Bankası, yatırımlar, teknik yardım ve kapasite geliştirme faaliyetlerinin bir karışımı yoluyla enerji bağlantılarını artırmak için Orta Asya hükümetleriyle birlikte çalışıyor.
Bu girişimin önemli bir özelliği, daha kalıcı bir çözüm için şablon sağlayacak bir gün öncesi piyasası için önerilen bir pilot uygulamadır. Pilot uygulama, iç pazar gelişiminin farklı düzeylerini dengeleyen işbirliğini teşvik ederken konsept kanıtı gösterecek. Bu esnek, merkezi olmayan yaklaşımın bir yararı, hükümetlerin kendi ulusal pazarlarını ve güç sistemlerini kontrol edebilmesidir. Girişimin ilk aşamalarında piyasa kurallarının ve düzenleyici değişikliklerin minimum uyumlaştırılması, hızlı bir şekilde uygulamaya alınmasına izin verecektir.
Bunlar toplantıda tartışılan konular arasında yer alıyor. Orta Asya Enerji Ticareti ve Yatırım Forumu 20232-3 Mart tarihlerinde Londra’da toplanıyor. Bu etkinlik, Orta Asya hükümetlerinin üst düzey temsilcilerini, kalkınma ortaklarını ve yatırımcıları enerji arzı, dekarbonizasyon ve ekonomik büyümenin birbirine bağlı zorluklarını tartışmak üzere bir araya getiriyor.
Orta Asya için, yenilenebilir enerji kaynaklarının ve bölgesel ticaretin artan kullanımı yoluyla ve siyasi taahhüt ve özel yatırımın yanı sıra kritik sektör reformları sayesinde enerji güvenliği erişilebilir durumdadır. Yatırım ihtiyaçları ve yatırım fırsatları çok büyük. Koordinasyon ve eylem ile bölge, benzer zorluklarla karşı karşıya kalan ülkeler ve bölgeler için bir başarı modeli haline gelebilir.