Lübnan mahallelerinde, toplanmayan çöpler sürekli olarak birikiyor, kavurucu sıcakta çürüyor ve ortalığı pisletiyordu. Aslına bakılırsa, çöp yangınlarından ve Akdeniz’e atılan çöplerden kaynaklanan kirlilik ülke sınırlarını aşıyordu.
Kulağa distopik bir bilim kurgu gibi gelen şey, 2015’te taşan bir depolama sahasının alternatif bir site olmadan kapanmasının ardından Beyrut’tu. Siteden çıkan dumanlar o kadar keskindi ki, sakinleri pencerelerini kapatmaya zorladı. Yıllar sonra o camlar Beyrut limanındaki patlamayla paramparça oldu.
Her iki olay da ülkedeki ihmal ve yolsuzluğun ürünü olan insan yapımı felaketlerdi.
Lübnan, bu zorlukların üstesinden gelmek için uluslararası desteğe şiddetle ihtiyaç duyuyor. Ancak Lübnan’da yaygın olan yolsuzluğu gidermek için gerekli adımlar atılana kadar, uluslararası fon sağlayıcılar devleti uçuruma sürükleyen çürümüş sistemi besleme riskini alıyor.
15 yıllık iç savaşın ardından Lübnan yeniden ayağa kalkmak için çok çalıştı. Beyrut’un tarihi şehir merkezi lüks bir şekilde yeniden geliştirildi, ülkenin sosyal ve kültürel sahneleri hareketliydi ve girişimcilik ruhu güçlüydü. Ancak ülkenin mezhepçi siyaseti ve kemikleşmiş yolsuzluğu nedeniyle refaha dönüş istikrarsızdı.
Suriye’deki savaş, Lübnan dünyadaki en büyük ve en yoğun mülteci sayısına ev sahipliği yaptığı için daha fazla zorluk getirdi.
Ancak, ülkenin sıkıntıları tek başına bölgesel istikrarsızlıktan sorumlu tutulamaz. Artan işsizlik, gıda ve ilaç kıtlığı ve bazı sıradan vatandaşların mevduatlarını geri almak için bankalara baskın yapmak zorunda kalmasına neden olacak kadar şiddetli bir para birimi kriziyle sonuçlanan, ekonominin katıksız kötü yönetimidir.
Ekonomik durum kötüleştikçe elektrik kesintileri sıklaştı. Devletin elektrik, su ve sürdürülebilir atık yönetimi sağlama standartları hiçbir zaman yüksek olmadı ve daha fazla darbe aldı. Bunu karşılayabilenler, özel kaynaklı jeneratörlere ve su depolarına güveniyordu. Ancak bu tür kişisel girişimler atık yönetimi için işe yaramıyor ve mahallelerde çöpler birikmeye başladı.
Durumun acınası halini gören AB imdada yetişti. 2004-2017 yılları arasında yaklaşık 89 milyon Avro harcayarak Lübnan’daki atık yönetimi sektörüne destek sağladı ve 16 katı atık yönetim tesisine en az 30 milyon Avro harcadı. Bu, ciddi sağlık ve çevresel etkileri ele almak için çok ihtiyaç duyulan bir müdahaleydi.
Ancak teslim edilemedi.
Şeffaf Ekonomiler İçin Reform Girişimi (RITE) neden teslim edilemediğini görmek için konuyu inceledi. AB desteğinin uygulanmasının, uzmanların katılımı şartıyla hükümet kuruluşu OMSAR’a (İdari Reformlardan Sorumlu Devlet Bakanı Ofisi) emanet edildiğini tespit etti.
Kötü tasarlanmış ve yetersiz izleme
Ancak sonuç, kötü tesisler ve sonuçlar, düzensiz operasyonlar ve vaktinden önce kapanmalar oldu. Ek olarak, yanlış yönetim, insanlar için çevresel ve sağlık tehlikeleri riskini artırırken, operasyonların yetersiz gözetimi dolandırıcılık olasılığını artırdı.
AB ve OMSAR sorumluluğu reddediyor.
Ancak RITE raporunda öne çıkanlar kötü tasarlanmış ve donanımlı tesislerin devreye alınmasındaki rolleri, ihale prosedürü sırasında yetersiz seçim kriterleri, yetersiz izleme ve standartların altında kayıt tutma. Şeffaflığın olmaması, yalnızca harcamalar ve sonuçlar arasındaki uyumsuzluğun nedenleri hakkında daha fazla şüphe uyandırır.
Kalkınma finansmanı, proje tesliminde amaçlanan sonuçlara ulaşma olasılığı daha yüksek olan, daha iyi kamu hizmetleriyle sonuçlanan ve kurumsal bütçeleri yanlış harcama ve dolandırıcılıktan koruyan koşullar getirirse, Lübnan’da ve başka yerlerde iyilik için bir güç olabilir.
RITE’nin bulguları, uygulayıcı ortak tarafından daha iyi yönetim ve donör tarafından daha fazla gözetim yoluyla fon israfının önlenebileceğini göstermektedir. Diğer fon sağlayıcıların ve ülkelerin de benzer sorunları var ve bu nedenle AB ve Lübnan’ı ayırmamak gerekiyor.
RITE, tüm fon sağlayıcıların küresel olarak, özellikle yolsuzluğun istikrarsızlığı körüklediği ülkelerde nasıl daha yapıcı bir rol oynayacaklarını yeniden değerlendirmelerini sağlamak için adımlar atılması gerektiğini tavsiye ediyor.
Kilit tavsiyelerden bazıları, bağışçıların gözetimi elinde tutması ve her proje aşamasının bağımsız olarak doğrulanmasından sonra taksitler halinde finansman sağlaması gerektiğidir. Ülkenin mevzuat ve altyapı açığını kapatan planlamalarda ısrar etmelidirler.
Bu mümkün değilse projeler yapılmamalıdır.
Saygın uzmanlar olduklarından emin olmak için yüklenicilere kapsamlı bir durum tespiti uygulamalıdırlar. Bağışçılar net performans hedefleri, hesap verebilirlik sınırları belirlemeli ve çıkar çatışmalarını en aza indirmelidir.
Ek olarak, yanlış raporlamayı azaltmaya yardımcı olmak için süreçler dijitalleştirilmelidir. İhbar platformları gibi dolandırıcılığa karşı sağlam önlemler alınmalıdır. Tekrarlayan suçlular tekrarlanan işlerden mahrum bırakılmalıdır.
Net bir mesaj göndermek ve daha etkili olmak için fon sağlayıcılar standartlarını ve girişimlerini koordine etmelidir. Bu en iyi uygulama önlemleri örnekleri büyük ölçüde apaçık görünse de, AB destekli atık yönetim tesislerine ilişkin RITE raporu bunların takip edilmediğini gösteriyor. İşin güzel yanı, projelerin başarısızlığa mahkum olmaması, fon sağlayıcılar tarafından empoze edilen daha iyi proje kontrolleri sayesinde gelecekte başarılı olmalarıdır.
Uluslararası toplumun Lübnan’ı uçurumdan geri çekmede çıkarı var. Bir zamanlar üst-orta gelirli bir ülke olan Lübnan, çok boyutlu bir yoksulluğa sürükleniyor. Avrupa’da daha iyi bir yaşam arayışıyla kıyıları terk eden göçmen teknelerinin sayısında artış var. Başlangıçta Suriyeliydiler, şimdi onlara Lübnanlılar katılıyor.
AB, güney komşusuyla ilgili endişelerini, yolsuzluğa bulaşmış yetkililere karşı hedefli yaptırımlar uygulama konusundaki istekliliğini ve hatta Lübnan’ın Avrupa Ekonomik Alanı’na katılma olasılığını yüzüstü bıraktığını defalarca teyit etti.
Ancak Brüksel, Lübnan’ın güvenliğini tehdit eden başka bir çökmüş devlet olmasını istemiyorsa, dikkatini nasıl daha iyi finanse edebileceğine çevirmelidir. Lübnan’ın yozlaşmış yapıları ve ahbap-çavuş patronluk ağları bir gecede ortadan kaldırılamaz, ancak her seferinde bir projeyle daha iyi sonuçlar elde edilebilir, bu da başarı ve daha iyi yönetişim için bir plan oluşturur.