Bu makaleyi dinlemek için oynat’a basın
AB, Pazartesi günü on yıl içinde ilk kez üst düzey siyasi figürlerin bir zirvesini toplayarak, İsrail ile sık sık test edilen ilişkisini önümüzdeki hafta sıfırlamaya çalışıyor.
AB-İsrail Ortaklık Konseyi olarak bilinen toplantı formatı, İsrail’in AB’nin Batı Şeria’daki İsrail yerleşimlerine yönelik tutumunu protesto etmek amacıyla bir toplantıyı iptal ettiği 2013’ten bu yana esasen atıl durumda. O zamandan beri, iki taraf benzer konularda çatışmaya devam etti.
Ancak sert görüşlü İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu’nun 2021’den çıkışı, mevcut yakınlaşma için kapıyı açtı. Yerine gelen ve aynı zamanda dışişleri bakanı rolünü de üstlenen Yair Lapid, Filistin ile iki devletli bir çözümü benimsedi – birçok ülkenin İsrail’in Filistin politikalarını onaylamaması beklense bile, birçok AB ülkesinin yaklaşımıyla daha uyumlu bir konum Pazartesi gününde. Brüksel ayrıca Rusya’nın Ukrayna’daki savaşının ortasında İsrail’den gelen enerji arzını desteklemek için de istekli.
Lapid’in Pazartesi günkü konsey toplantısına katılması bekleniyor.
Çek Dışişleri Bakanı Jan Lipavský, geçen hafta Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda POLITICO’ya verdiği demeçte, “AB ile İsrail arasında yaklaşmakta olan ortaklık konseyinin… ilişkimize yeni bir rüzgar getireceğine dair büyük bir umut var.” Çeklerin altı aylık AB dönem başkanlığının önemli başarıları.
Yine de, dünyanın en tartışmalı ihtilaflarından biri üzerinde AB uzlaşmasını sağlamak kolay olmayacak.
İrlanda ve İsveç gibi ülkeler geleneksel olarak daha Filistin yanlısı bir duruş sergilediler – Filistin Devlet Başkanı Mahmud Abbas, BM yıllık toplantısına giderken bu ayın başlarında İrlanda başbakanı ile bir toplantı için Dublin’de durdu. Yelpazenin diğer ucunda İsrail’in AB içinde güçlü destekçileri var. Örneğin Macaristan, Başbakan Viktor Orbán ve Netanyahu arasında yıllar içinde dövülmüş ekonomik ve ideolojik bağlara sahip sadık bir müttefiktir.
AB-İsrail konseyi kararmadan önce, on yıldan fazla bir süredir yetkililerin bu konuları düzenli olarak toplayıp tartışmaları için bir forum işlevi görmüştü. Şimdi, konsey yeniden canlandırılacakken, üye ülkeler AB-İsrail ilişkilerine ilişkin görüş yelpazesini tatmin etmesi gereken resmi bir tebliğ üzerinde çalışıyorlar.
Ortak bir dil bulmak, tek bir kelime için haftalarca savaşmak anlamına gelebilirken, oyundaki sayısız ilgi alanını tatmin etmek için arka oda anlaşmaları kesilir. Filistinli yetkililer de Brüksel ile benzer bir diplomatik angajmanın dışında bırakılmamasını talep ederek yakından izliyor.
AB’nin İsrail-Filistin ihtilafındaki karmaşık rolü, yalnızca bu yıl çok sayıda tartışmaya yol açtı.
Bu bahar, Avrupa Komisyonu, eleştirmenlerin İsrail karşıtı şiddete teşvikleri içerdiğini söylediği ders kitaplarının içeriği konusunda Filistin Yönetimi için fon sağlamayı ertelemek zorunda kaldı.
Fonları bloke etme kararı, Macar AB’nin Genişlemeden Sorumlu Komisyon Üyesi Olivér Várhelyi tarafından verildi. POLITICO’nun ilk bildirdiği gibi, 15 ülke Nisan ayında Komisyon’a hareketi püskürten bir mektup gönderdi. Komisyon Başkanı Ursula von der Leyen nihayet paranın Temmuz ayında Filistin şehri Ramallah’ı ziyareti sırasında dağıtılacağını duyurdu.
İsrail’in Temmuz ayında Filistinli STK’ların ofislerine düzenlediği baskının ardından Tel Aviv ile daha fazla gerilim ortaya çıktı.
İsrail, bazıları AB ülkelerinden para alan grupları terör örgütü olmakla suçlamıştı. Ancak çok sayıda AB ülkesi ikna olmadı.
Belçika, Danimarka, Fransa, Almanya, İrlanda, İtalya, Hollanda, İspanya ve İsveç, o dönemde yaptıkları ortak açıklamada, İsrail’e baskınları haklı çıkaracak “önemli bilgi” sağlamadıklarını söyleyerek ateş püskürdüler. Blok, İsrail’in sivil toplum gruplarına yönelik yeni baskınlarının ardından Ağustos ayında bu “derin endişeleri” yineledi.
AB’nin İsrail ile ilişkisini etkileyen bir diğer dinamik de Kıta’nın enerji sıkıntısı. Avrupa alternatif Rus gazı kaynakları bulmaya çalışırken, İsrail ile enerji bağlarını ilerletmek olası bir cevap.
Haziran ayında İsrail’e yaptığı ziyarette von der Leyen, İsrail ve Mısır ile gaz ihracatını artırmak için bir mutabakat anlaşması imzaladı. AB aynı zamanda İsrail’in en büyük ticaret pazarıdır ve İsrail’in toplam ticaretinin yaklaşık üçte birini oluşturmaktadır.
Ancak ekonomik zorunluluklar, İsrail’le yeni ilişki kurma çabasının bir kısmını açıklarken, uzun vadeli gözlemciler, bu desteğin Lapid’in bu yaz iktidara gelmesinden sonra Tel Aviv ile yeni bir ilişki kurma isteğini de yansıttığını söylüyorlar. Lapid, görevi kendisinden bir yıl önce elinde tutan Naftali Bennett ile bir güç paylaşımı anlaşmasının parçası olarak göreve başladı.
İsrailli bir düşünce kuruluşu olan Mitvim Enstitüsü’nde İsrail-Avrupa Programını yöneten Maya Sion-Tzidkiyahu, “Bence bu gerçek bir değişim” dedi. “Ton değişikliği, AB’nin liberal demokratik dünya düzeni konusundaki normatif duruşunun çoğunu paylaşan Lapid tarafından yapıldı. Bennett ve şimdi Lapid hükümeti barış sürecini ilerletmese bile, şimdi Netanyahu hükümeti döneminden çok daha olumlu.”
Sion-Tzidkiyahu, karşılıklı yarar sağlayan senaryoların “megafon diplomasisini” daha yakın diyalogla değiştirmeye yardımcı olduğunu söyledi.
“Filistin veya İran meselesi gibi tartışmalı konulardaki anlaşmazlıklar ortadan kalkmayacak, ancak belki şimdi her iki tarafın endişeleri daha iyi anlaşılıyor” dedi.
Çek dışişleri bakanı Lipavský, bazı AB ülkelerinin İsrail hükümetinin Batı Şeria’daki ve Filistinlilere yönelik eylemleriyle ilgili endişelerinin farkında.
“tartışmalıyız [these concerns] Ama bir konunun diğerleriyle ilgili tartışmayı engellememesi gerektiğini düşünüyorum” dedi.
Resmi olarak AB, bir Filistin devletinin İsrail’le barış ve güvenlik içinde yan yana yaşadığını öngören iki devletli çözümü desteklemektedir – bu aynı zamanda ABD tarafından da paylaşılan bir vizyondur. Ancak bu umudu gerçeğe dönüştürmek her zamankinden daha uzak görünüyor.
AB’nin Orta Doğu barış sürecinden sorumlu özel temsilcisi Sven Koopmans, bu ayın başlarında, tüm tarafların insan kaynaklı çatışmayı çözmenin yollarını belirlemeye yardımcı olması gerektiğini yazmıştı.
İsrail’deki Haaretz gazetesinde, “Mevcut durum, giderek artan bir şekilde, İsrail’in üstün olduğu yapısal bir insan hakları sorunu olarak görülüyor” diye yazdı. “Bu, dünyanın İsrail’i nasıl algıladığını olumsuz etkiliyor ve uzun vadede risk taşıyor. Bu şekilde olmamalı.”
Barış sürecini sürdürmek söz konusu olduğunda, Sion-Tzidkiyahu kendinden emin değil.
Filistin Yönetimi ve İsrail’deki mevcut siyasi koşullar altında, böyle bir gelişme öngörülmemektedir” dedi. AB en fazla İsrail’in Filistin’in durumunu iyileştirmesi için daha pratik adımlar atması için baskı yapabilir” dedi.