Tsilahlar ve askeri helikopterler içeren geleneksel Ukrayna işlemeleri; Rus şair Aleksandr Puşkin’in grafitili portresi; Harkov’daki bombalı bir binanın yıkıntıları arasında duran şık giyimli okuldan ayrılanların fotoğrafları: hepsi Ukrayna’nın en yeni sanat eserlerinin sergilendiği bir sergide yer alıyor.
Ülkenin sanatı belki de her zamankinden daha fazla ilgi görürken, geçtiğimiz hafta Brüksel’de açılan Yakalanan Ev sergisi, eserlerin %90’ının Rus işgalinin başladığı 24 Şubat’tan bu yana yapılmış olmasıyla öne çıkıyor.
Savaşın ilk günlerinde Ukraynalı sanatçılar şoktaydı. Serginin küratörü Katya Taylor, “Yaklaşık üç ila dört hafta boyunca kimse bir şey yapmadı” dedi. “Sanatçılar artık sanatın kullanımını hissetmiyorlardı.”
Sonra Nisan ayında Instagram’da yeni bir çalışma patlaması fark etti. Ve bu, Berlin, Roma ve Amsterdam’a giden ve geçen hafta AB başkentinde açılan gezici bir serginin doğuşuydu.
Yaklaşık 50 Ukraynalı sanatçının tabloları, heykelleri ve fotoğrafları ile Taylor, savaşın acımasız gerçekliğini her gün hissedildiği gibi göstermeyi umuyor. “Sergi kendi içinde savaşla ilgili değil – insanların içinden geçtiği insani bir felaketle ilgili.”
Savaşta öldürülen her çocuğu saymak, çatışma başladığında Odesa’dan kaçan Kharkiv doğumlu bir sanatçı olan Daria Koltsova’nın amacı. Moldova üzerinden Palermo’ya kaçtıktan sonra, Ukrayna şehirlerinin bombalanması ve çocukların öldürülmesiyle ilgili dakika dakika güncellemelerle boğulmuş, durmadan haberlerde geziniyormuş gibi hissetti. Kilden küçük kafalar yapmaya başladı. “Her gün hissettiğim baskıydı çünkü her gün bu mesajları aldım. Gerçekten acı vericiydi ve her şey benim tüm bunları yaşama biçimimle başladı, bir tür sanatsal yüceltme.”
Berlin’de sergi açıldığında, bodrumdaki sanat alanında günde üç saat oturdu, her biri savaşta öldürülen bir çocuğu temsil eden kafaları yaptı.
Bu süre zarfında çekilen unutulmaz görüntüler Brüksel sergisinin bir parçası oldu. Düz, antika bir Ukraynalı elbisesi giymiş, kile dikkatlice yontarak gözleri, ardından da bir burnu oluşturuyor. Görünüşe göre bırakmak istemiyor, çığlık atan yüzler yığınına küçük bir kafa daha ekliyor. “Heykel her bittiğinde, hoşçakal diyorum ve gitmesine izin veriyorum” dedi. Geleneksel bir Ukrayna ninnisinin güncellenmiş bir versiyonunun suşları üzerinde çalışıyor, Oy Khodyt Son Kolo Vikon (Rüya Pencerede Dolaşıyor). Ve heykel yaparken asla büyümeyecek çocukları düşünüyor.
Ukrinform haber ajansının aktardığı resmi kaynaklara göre, 28 Temmuz itibariyle 358 çocuk öldü ve 693’ü yaralandı, ancak gerçek ölü sayısının çok daha yüksek olması muhtemel.
Sanatçı, savaşta öldürülen her çocuk için yeni bir kafa yaratmayı planlıyor: “O kadar çok insan öldü ki, ölümleri onurlandırmak için yeterli zamanımız yok.”
Ihor Husev’in grafiti ile çarpıtılmış Rus klasiklerinin görüntüleri gibi diğer eserler saldırganı ele alıyor. Her Rus okulunda öğretilen ulusal şair Puşkin’in bir portresi, şimşek tipi sembollerle karalanmıştır. 19. yüzyıl sanatçısı Ivan Aivazovsky’nin dalgalı, görkemli deniz manzarası, Dokuzuncu Dalga, “Rus savaş gemisi git kendini becer” sloganıyla karalanmış – Ukraynalı savunucuların ulusal bir toplanma çağrısı haline gelen bir Rus donanma gemisine verdiği yanıt.
Bu eserler, Ukrayna şehirlerinin heykelleri kaldırmasına ve kamusal alanları yeniden adlandırmasına yol açan “Rusya’yı iptal etme” hareketinin bir parçası. Ancak Rus yüksek kültürünün sorgulanması, Ukrayna’da evrensel olarak popüler olmadığı gibi basit de değildir. Aivazovsky, 2014 yılında işgal edilen ve ardından ilhak edilen Ukrayna’nın bir parçası olan Kırım’da Feodosia’da doğdu.
Sergi aynı zamanda, Reuters’e uzun süredir katkıda bulunan ve savaşın ilk haftalarında Kiev yakınlarında öldürülen Maksim Levin gibi görüntüleri savaşın dehşetini dünyaya taşıyan foto muhabirlerine de dikkat çekiyor. video muhabiri meslektaşı Mstyslav Chernov ile birlikte, diğer tüm uluslararası medya gittiğinde kuşatma altındaki Mariupol’da kaldı, bombalanan bir doğum hastanesinden kaçan ağır hamile kadınlar gibi sivillere yönelik acımasız saldırıları belgelemek için.
Nihai sergi bir sanat eseri değil, İrpin’deki bir evin çelik kapısı. Evin sakinleri, iki çocuklu bir aile, yürüyerek 25 km uzaklıktaki Kiev’e kaçtı. Hayatta kaldılar. Evleri, ön kapı hariç bombalanarak yerle bir oldu. Mayıs başında sergi için Berlin’e gelen kapı, toz ve ateş kokusuyla kaplanmıştı. Küratör Taylor, “Bir anlamda muhteşemdi” diye hatırlıyor. “Sanatta ve o özgün eserlerde, beş yıl içinde gösterilip verilmeyeceği belli bir güç hissediyorum.”
Üç aydan kısa bir sürede sıradan ev girişinden savaşın yıktığı müze sergisine dönüşüm, savaşa sanatsal tepkinin baş döndürücü hızının altını çiziyor. Taylor, “Sanatçıların, özellikle savaş gibi bir konuda, düşünmek için zamana ve mesafeye ihtiyaçları olduğunu düşündüm, ama o zaman ve mesafeye sahip değiliz” dedi.
Ukrayna hükümeti tarafından desteklenen sergi, Kiev’in kültürel diplomasisinin bir parçası olup, savaşın NATO genişlemesi veya Kiev tarafından kışkırtıldığı yönündeki iddialara karşı çıkmayı amaçlıyor. Taylor, anketlerin insanların Rusya’yı savaştan sorumlu olarak görme olasılığının AB’nin başka yerlerinde olduğundan daha az olduğunu gösterdiğini söyledi.
Taylor, savaşın suçunu NATO’ya atan sergi müdavimlerine atıfta bulunarak, Berlin’de insanlar sergiyi gözyaşları içinde terk ederken, Roma’da “bizim sosyal çalışmamız” daha önemliydi. “Ve buna diyecek bir şeyim yok çünkü Mariupol’a gelip bu konuşmayı yapman gerekiyor.”
Sergi Pazar günü Brüksel’de kapandıktan sonra ekip, savaşın gerçekliğini ABD’li bir izleyiciye göstermek için gelecek yıl New York, Washington ve San Francisco’ya gitmeyi umuyor. “burada değiliz [in Brussels] para ya da silah istemek için,” dedi Taylor. Ancak biz, insanların politikacılarını seçerken, hangi düzeyde karar olursa olsun oy kullandıklarında seçimlerini yapmaları için buradayız” dedi.