50 YAŞ ÜSTÜ SEKER, KİLO VE DAMARLAR -6-
Tedavide amaç hasta merkezli denge
50 yaş üzeri bireylerde glisemik hedefler katı rakamlardan çok fonksiyon, güvenlik ve eşlik eden hastalıklar gözetilerek belirlenir. Kırılganlık, çoklu ilaç kullanımı ve düşme riski düşünülerek hipoglisemi olasılığı düşük bir şema tercih edilir. (Kaynak: American Diabetes Association Standards of Care 2025)
İlk basamakta metforminin yeri
Yaşam tarzı düzenlemeleri temel olarak sürerken çoğu hastada metformin iyi tolere edilir, glisemiyi anlamlı düşürür ve kilo üzerinde nötre yakın etki gösterir.
Böbrek fonksiyonu izlenir, mide-bağırsak yakınmaları düşük doz ve yemekle kullanım ile azalır. (Kaynak: American Diabetes Association Standards of Care 2025)
GLP-1 reseptör agonistleri öne çıkıyor
GLP-1 sınıfı ilaçlar, vücuttaki doğal GLP-1 hormonunun etkisini taklit eder.
Yemekle birlikte insülin salınımını artırır, glukagonu azaltır, mide boşalmasını yavaşlatır ve tokluk hissini güçlendirir.
Sonuç genellikle iyi bir HbA1c düşüşü ve anlamlı kilo kaybıdır. Bazıları majör kardiyovasküler olayları azaltır. Bulantı genellikle geçicidir, doz kademesi ile yönetilir.
Tiroid kanseri öyküsü olanlarda ya da daha önce pankreas iltihabı geçirenlerde bu ilaçlar dikkatle, hekim gözetiminde kullanılmalıdır.
(Kaynak: New England Journal of Medicine, The Lancet, American Diabetes Association)
SGLT-2 inhibitörleri kardiyo-renal koruma sağlar
SGLT-2 sınıfı ilaçlar tip 2 diyabette kullanılan ve böbrekte glukozun geri emilimini azaltarak idrarla şeker atılmasını sağlayan ilaçlardır.
Kalp yetersizliği hastaneye yatışlarını ve diyabete bağlı böbrek hastalığının ilerlemesini azaltır.
Hafif-orta HbA1c düşüşü yanında sıvı atılımı yapar ve kilo üzerinde mütevazı fayda görülür. Genital enfeksiyon riski iyi hijyen ve sıvı dengesine dikkatle düşürülebilir.
(Kaynak: New England Journal of Medicine, Kidney Disease Improving Global Outcomes)
DPP-4, TZD ve diğer seçenekler
DPP-4 sınıfı ajanlar tip 2 diyabette kullanılan ağızdan ilaçlardır. Hipoglisemi riski düşük ve kilo açısından nötr seçeneklerdir, HbA1c etkisi orta düzeydedir.
TZD kullanımı belirli hastalarda yararlı olabilir fakat ödem, kilo artışı ve kalp yetersizliğinde alevlenme riski nedeniyle dikkatle seçilmelidir. Not: TZD, tiazolidindion sınıfı ağızdan alınan diyabet ilaçlarıdır. En bilinenleri pioglitazon ve rosiglitazondur. (Kaynak: American Diabetes Association, European Association for the Study of Diabetes)
İlaç sınıfları ve pratik etkiler tablosu
Aşağıdaki özet karar verirken yol gösterir, her hasta için bireysel değerlendirme yapılır. (Kaynak: American Diabetes Association, European Association for the Study of Diabetes, New England Journal of Medicine)
Yan etkileri yönetmek mümkün
GLP-1 ile bulantı erken dönemde sık görülür, küçük porsiyonlar ve yavaş doz artışı yardımcı olur.
SGLT-2 ile sıvı alımı ve hijyen önerileri genital enfeksiyon riskini azaltır. Metforminle mide rahatsızlığı yaşayanlarda uzatılmış salınımlı form ve yemekle birlikte kullanım rahatlatır. (Kaynak: American Diabetes Association, The Lancet)
Takviyeler gerçeği ve efsane ayrımı
Takviyeler birincil tedavi değildir, kanıt varsa ve eksiklik saptanmışsa anlamlıdır. Omega-3 çok yüksek trigliseritte fayda sağlayabilir.
D vitamini eksikliğinde yerine koyma kemik ve kas sağlığına katkı verir, magnezyum yetersizliğinde kas krampları ve glisemik kontrol üzerinde sınırlı iyileşme görülebilir. Kanıtı zayıf ajanlarla mucize beklemek hayal kırıklığı yaratır. (Kaynak: New England Journal of Medicine, Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, U.S. Preventive Services Task Force)
Ne zaman takviye mantıklı
Laboratuvarla doğrulanmış eksikliklerde hedefe yönelik takviye uygulanır ve süre kısıtlı tutulur. Diyetle yeterli alım mümkün olduğunda tercih besinden yana olur.
Çoklu takviye kullanımı yerine tek tek, gerekliyse ve kanıta dayalı yaklaşım benimsenir. (Kaynak:
World Health Organization, U.S. Preventive Services Task Force)
Krom, tarçın ve bitkisel ürünler
Krom pikolinat, tarçın, berberin ve benzeri ürünlerin glisemik kontrol üzerindeki etkileri tutarsızdır ve ilaç etkileşimleri görülebilir.
Karaciğer ve böbrek üzerine risk bildirilmiş vakalar vardır. Her ürün hekimle ve eczacıyla değerlendirilir, kaynak ve içerik şeffaflığı sorgulanır. (Kaynak: European Medicines Agency, American Diabetes Association)
Hastalık durumuna göre doğru ilaç seçimi
Kalp damar hastalığı olanlarda kalp sağlığını da koruyan GLP-1 grubu ilaçlar ön planda tutulur. Kalp yetmezliği veya böbrek hastalığı olanlarda ise SGLT-2 grubu ilaçlar tedavinin ana parçası olur.
Birden fazla hastalık varsa ilaç kombinasyonu kişinin ihtiyacına göre düzenlenir. (Kaynak: American Diabetes Association, Kidney Disease Improving Global Outcomes, European Society of Cardiology)
Uyarı kutusu güvenli reçete adımları
Yeni ilaca geçerken önce tek değişkeni değiştirin ve iki hafta içinde etki-tolerans kontrolü yapın. Böbrek ve karaciğer fonksiyonlarını izleyin, hipoglisemi eğitimi verin, hastaya günlük ilaç listesi ve saat planı sağlayın. Grip, ishal, kusma gibi hastalıklarda geçici doz uyarlaması için hekimle iletişim kurun. (Kaynak: American Diabetes Association, National Institute on Aging)
İnsülin ne zaman uygun
Kan şekeri çok yüksek seyrettiğinde, vücutta keton eğilimi başladığında, ciddi enfeksiyonlar veya ameliyat dönemlerinde ya da ağızdan alınan ilaçlarla hedefe ulaşılamadığında bazal insülin tedavisi tercih edilebilir.
Yaşlı hastalarda gece kan şekeri düşmesini önlemek için dozlar yavaş yavaş artırılır ve düzenli şeker ölçümü yapılır. (Kaynak: American Diabetes Association Standards of Care 2025)
Hipoglisemiden kaçınmak önemli
Yaşlı hastalarda, özellikle sülfonilüre ya da yüksek doz insülin kullananlarda kan şekerinin aşırı düşmesi ciddi risk taşır. Bu düşüşler düşmelere, baş çarpmalarına veya kalp ritim bozukluklarına yol açabilir. Bu yüzden tedavi hedefleri gerçekçi belirlenir, gerekirse dozlar azaltılır ve ilaçlar yemek saatlerine uygun şekilde ayarlanır. (Kaynak: American Diabetes Association, European Society of Cardiology)
Çoklu ilaç kullanımına akılcı yaklaşım
Polifarmasi yaşlılarda sık görülür ve etkileşim riski yaratır. Düzenli ilaç gözden geçirmesi yapılır, gereksiz tekrarlar kaldırılır ve dozlar böbrek fonksiyonuna göre ayarlanır. Basitleştirilmiş tedavi planları uyumu artırır ve hataları azaltır. (Kaynak: World Health Organization, American Geriatrics Society)
YARIN:
– Uyku, stres, sosyal bağlar ve zihin egzersizlerinin metabolik etkiye katkısı
– Takip planı kontrol listesi ve yıllık hedef haritası
– Sık sorulan sorular
– Sağlıklı yaşam süresini uzatan yedi alışkanlık