Uluslararas likiler Analizler Merkezi Ynetim Kurulu yesi Dr. Cavid Veliyev, Azerbaycan-Trkmenistan-zbekistan Zirvesi’nin ktlarn ve enerji alanndaki l ibirliini AA Analiz iin kaleme ald.*** Zengezur Koridoru’nun nemli bir paras olan Kars-Dilucu demir yolunun temelinin atld 22 Austos 2025 tarihinde Trk dnyasnda ikinci nemli bir gelime de Hazar’n dou kysnda Trkmenistan’da yaand. Azerbaycan Cumhurbakan lham Aliyev, zbekistan Cumhurbakan evket Mirziyoyev ve Trkmenistan Halk Maslahat Bakan Gurbangulu Berdimuhammedov arasnda l grme gerekleti. Liderlerin basna yaptklar ortak aklamadan ve imzaladklar l bildiriden anlald zere grmenin odak noktas tamaclk, enerji, turizm, ticaret ve kltrel alanda ibirlii imkanlarnn geniletilmesi oldu. Fakat grme konular arasnda en dikkat ekici olanlar tamaclk ve enerji ibirliine dair yaplan aklamalar ve imzalanan anlamalar oldu.
– LKENN TAIMACILIK HATLARININ BRLETRLMES
Her biri kapal kara devleti olan bu lkenin ak denizlere eriimi iin evre lkeleri ile gvenlik ve yaptrmlar nedeniyle ibirlii imkanlar snrldr. Her devletin kendi aralarnda ibirliini tercih etmelerinin nedeni aralarndaki gvenden kaynaklanmaktadr. Bu olumlu atmosferin olumasna Azerbaycan ve Trkiye’nin son yllarda Trkistan almnn ve Trk Devletleri Tekilatnn (TDT) artan rolnn etkisi vardr.Azerbaycan topraklarnn igalden kurtarlmasyla birlikte, Gney Kafkasya’da ulatrma ve tamaclk alanndaki ibirlii olanaklar artmtr. te yandan, Rusya-Ukrayna Sava nedeniyle Avrupa Birlii’nin (AB) Rusya’ya uygulad yaptrmlar ve savan ufukta bitme ihtimalinin gzkmemesi, in ve Trkistan blgesindeki lkelerin, Orta Koridor’a ynelmesine neden olmutur.Bu nedenle uzun zamandr lkenin ulusal tamaclk hatlarnn entegrasyonu iin almalar yrtlmektedir. zellikle tarife politikas ve uluslararas pazarlara eriim zaman ortak lojistik merkezlerinin yaratlmas ve Hazar Denizi’nde tamacln gerekletirilmesi noktasnda mzakereler devam etmektedir.Yaanan son gelimelerle birlikte Azerbaycan Bak-Tiflis-Karsa Demiryolu’nun yk tama kapasitesi 1 milyon tondan 5 milyon tona artrlrken, Bak Uluslararas Deniz Liman kapasitesi 15 milyon tona kadar karlmtr. Son olarak da Washington’da Azerbaycan-Ermenistan liderleri arasnda varlan anlama ile Zengezur Koridoru’nun Ermenistan ksmnn almas ihtimali kuvvetlenmitir ki bu da Hazar evresi lkelerinin bu rotay kullanmasn cazip klmaktadr.Byle bir ortamda Hazar’n dou kysnda bulunan Trk devletleri Azerbaycan’la ulatrma alannda ibirliine ynelmilerdir. Liderlerin grmesinden sonra zbekistan Ulatrma Bakan lham Mahkamov, zbekistan, Azerbaycan ve Trkmenistan arasnda ulatrma, lojistik ve zel sektr alanlarnda ortak irketlerin kurulmasn ngren l anlamann imzalandn duyurdu. zbekistan Hazar Denizi’nde deniz tamaclna katlmak iin Azerbaycan ve Trkmenistan’dan gemileri satn almay ve Hazar Denizi’nde kendi feribotlarn iletmeye balamay planlamaktadr.Son dnemde bu lke arasnda tamaclk alanndaki ibirliini hzlandran bir dier nemli gelime, in-Krgzistan-zbekistan (K) demir yolunun yapmna ynelik ibirliidir. 6 Haziran 2024 tarihinde, K lkeleri demir yolunun inasna ilikin anlamay imzalam, 26 Temmuz’da ise in-Krgzistan-zbekistan Demiryolu irketi kurulmutur. Ardndan 21 Aralk 2024’te taraflar arasnda demir yolu yatrm anlamas imzalanm ve 27 Aralk 2024’te projenin temeli atlmtr. Bu demir yolu, in’in Avrupa pazarlarna ulamnda Rusya gzergahna kyasla 900 kilometre veya 7 gn daha ksa bir rota sunmaktadr.Uzmanlar, K demir yolunun yllk 15 milyon tona kadar kargo tama kapasitesine sahip olabileceini tahmin ediyor. zbekistan ve Krgzistan bu demir yolu ile tanan yklerin Trkmenistan-Hazar Denizi-Azerbaycan zerinden devam etmesini istemektedir. Bu talep, in’den gelen yklerin bir gzergahta Kazakistan zerinden, dier gzergahta ise Trkmenistan zerinden Hazar Denizi’ni geerek Azerbaycan’a ulatrlmas anlamna gelmektedir.
– TRKMENSTAN’DAN DOAL GAZ YERNE ELEKTRK ENERJS THALATI
Birlemi Milletlerin (BM) Ekonomi Komisyonu verilerine gre, 13.6 milyar metrekp doal gaz rezervi ile Trkmenistan dnya doal gaz rezervinin yzde 7.2’sine sahiptir. Trkmenistan’n blgede in dahil eitli lkelerle doal gaz alannda ibirlikleri mevcuttur. Fakat Azerbaycan zerinden Trkiye ve Avrupa pazar fiyat ve pazar eitlendirilmesi nedeniyle Trkmenistan iin iyi bir frsat sunmaktadr.Hazar Denizi’nde, Azerbaycan’a yakn blgelerde bulunan Trkmen doal gaz kuyularndan karlan gazn, Azerbaycan’n doal gaz boru hatlarna entegre edilerek Bat piyasalarna ulatrlmas, taraflar arasnda mzakere edilen bir konudur.te yandan, son dnemde Bat’da doal gazn yan sra elektrik enerjisine olan talep de artmaktadr. Bu erevede Azerbaycan, Trkistan corafyasndaki lkelerle birlikte, yenilenebilir enerji kaynaklarndan retilen elektrik enerjisinin Trkiye ve Avrupa’ya iletilmesine ynelik anlamalar imzalamtr ve bu dorultuda altyap almalar da srmektedir.Bu gelimeler dorultusunda, Azerbaycan-Trkmenistan arasnda ibirlii yeni bir boyut kazanabilir. Trkmenistan doal gazndan retilecek elektrik enerjisi elektrik hatlar ile Hazar Denizi zerinden Azerbaycan ve Bat’ya iletilebilir. Yani, Hazar’dan Trkmenistan doal gaz boru hatt deil, Trkmen doal gazndan retilen elektrik enerjisi hatt geebilir. Bylece, ran ve Rusya’nn “evresel nedenlerden dolay” itiraz etmi olduklar Trans-Hazar Doalgaz Boru Hatt sorunu da alm olacaktr.te yandan, Azerbaycan Devlet Petrol irketi (SOCAR), zbekistan ile enerji alannda yeni bir ibirlii balatmtr. mzalanan anlama kapsamnda, SOCAR zbekistan’da petrol arama almalar yrtmektedir. Cumhurbakan Aliyev’in aklamasna gre, yakn zamanda SOCAR’n zbekistan’da yrtt bu almalarda byk bir petrol kuyusu kefedilebilir. Bu keif, hem zbekistan’n enerji gvenliine katk salayacak hem de iki lke arasndaki enerji ibirliini yeni bir aamaya tayacaktr.Sonuta, Azerbaycan-Trkmenistan-zbekistan arasndaki l ibirlii Hazar Denizi evresindeki Trk devletleri arasnda ibirliini daha da kuvvetlendirmi ve Trkmenistan’n da bu srece aktif bir ekilde dahil olmas sreci hzlandrmtr. Bu gelimeler Trk ekseninin Orta Asya’da etkinliini ve bu lkelerin Dou-Bat arasnda transit roln ve jeostratejik deerini artrmaktadr. Hazar’n her iki kysndaki Trk devletleri arasnda ibirliinin genilemesi, Trkiye’nin enerji gvenliine katk salayacak, tamaclk alannda kpr roln kuvvetlendirecektir.[Dr. Cavid Veliyev, Uluslararas likiler Analizler Merkezi Ynetim Kurulu yesidir.]* Makalelerdeki fikirler yazarna aittir ve Anadolu Ajansnn editoryal politikasn yanstmayabilir.