Enflasyonun davranışı, 2021’de yükselmeye başlamadan ilkin aslına bakarsanız bir muammaydı. Mesela, 2016’da, devrin Federal Biriki Başkanı Janet Yellen, makroekonomideki mühim araştırma mevzuları hakkında bir konuşma yapmış oldu ve konulardan biri şuydu: “Ne? enflasyonu belirler?” O sıralarda öteki makro iktisatçılar da benim “çağıl enflasyonun gizemleri” söylediğim şeyle boğuşuyorlardı.
O zamanlar aslolan muamma, enflasyonun son 20 yıl kadar aşırı istikrarlı görünmesiydi. Enflasyon, mesela 1990’ların sonundaki dot-com devriminin patlama yıllarında yada 2000’lerin başındaki konut patlaması esnasında fark edilir bir halde yükselmemişti. Enflasyon, 2007-9’daki Büyük Durgunluk esnasında yada 2001’deki önceki durgunluk esnasında da kalıcı bir halde düşmemişti. Federal Biriki, siyaset faiz oranını (“federal fon oranı”) esasen 0’a indirerek para politikasını yeniledi. “niceliksel genişleme” politikalarıyla hükümet ve hükümet garantili borçlardan büyük oranda alım yapmanın yanı sıra enflasyon güç bela hareket etti. Peki enflasyon niçin bu kadar sıkıştı? Ve niçin koptu?
Ricardo Reis, “2021-22’de yüksek enflasyon patlaması: Buraya iyi mi ve niçin geldik?” başlıklı makalesinde bazı olasılıkları tartışıyor. (Bank of International Settlements, 16 Aralık 2022, Emek verme Raporları #1060). İngiltere Bankası’nın Millenium veri setinden alınan verileri kullanarak, bu durumda İngiliz ekonomisi için 800 senelik enflasyon verileri elde eden çarpıcı bir rakamla başlıyor. Veriler 20 senelik dönemler halinde gruplandırılmıştır. Tüketici fiyatlarındaki averaj senelik enflasyon yatay eksende ölçülmektedir. Dikey eksen, o 20 senelik dönemde enflasyonun standart sapmasını ölçer: Bunu genel olarak, belirli bir dönemde senelik enflasyon oranlarında ne kadar değişim bulunduğunu düşünebilirsiniz. Bu yüzden, enflasyon oldukca aşağı yada oldukca yukarı fırlarsa, varyasyon seviyesi yüksek olacaktır.
1997-2016 arasındaki 20 senelik dönem orta alt kısımdadır: doğrusu enflasyon oranı %2 idi, sadece bu enflasyon oranındaki değişiklik miktarı 20 senelik dönemler içinde en düşük seviyedeydi. Tarihsel olarak, enflasyon 20 senelik bir süre süresince averaj olarak ister düşük ister yüksek olsun, oldukca daha çok hareket içeriyordu ve deflasyon yada enflasyon patlamaları ekonomik performans için güçlük teşkil ediyor. Enflasyon oranları hareket halindeyken, bu tür değişikliklerin risklerini azaltmak için oldukca fazla süre ve enerji harcanması gerekir; enflasyon istikrarlı olduğunda, ekonomik erkek oyuncular üretim, tüketim ve yatırımla ilgili gerçek kararlara daha net bir halde odaklanabilirler.

Reis sonrasında enflasyonun niçin çözüldüğüne dair dört argümana geçer.
#1: Şoklar ve Yanlış Teşhisler
Pandemi 2020’nin başlarında vurduğunda, ekonominin büyük seviyede ziyan olacağı yönünde makul bir korku vardı ve bu da genişletici para ve maliye politikasında büyük bir patlamaya yol açtı. Bu siyaset kısa vadede işe yaradı. Mesela, pandemik durgunluk yalnızca iki ay sürdü ve 2020’nin sonlarında COVID’in “Delta” varyantı yüksek sayıda ölüm ve yaygın tecritlerle vurduğunda, takip eden bir durgunluk olmadı. Sadece enflasyon patlak verdi. Reis şöyleki yazıyor: “2020’deki mali ve parasal teşvik miktarı, kim bilir aşırıydı, sadece bu yargı, geriye dönerek bakıldığında yarar sağlıyor. Daha yerinde bir eleştiri, süratli toparlanmanın aşırı ısınmaya yol açtığına dair işaretler daha net hale gelse bile, politikanın en azından 2021’in sonuna kadar rotasını tersine çevirmediğidir.”
Pandemi şokunu sonrasında 2021’deki tedarik zinciri şokları ve Şubat 2022’deki Rusya’nın Ukrayna’yı işgali şokları izledi. Reis, her durumda bu şokların merkez bankaları tarafınca enflasyon üstünde yalnızca geçici bir etkiye haiz olarak yorumlandığına dikkat çekiyor. – doğrusu ana siyaset tepkisi, geçici olduğu varsayılan bu sorunların üstesinden gelmek için ekonomideki talebi canlandırmaya devam etmek oldu. Sadece alternatif bir yorum, bu şokların üretimi azaltırken tutarları artırmada gerçek ve en azından orta derecede kalıcı etkilere haiz olduğuydu. Reis’in yazısı:
Kısa sürede üç kez üst üste yaşanmış olan bir takım şok enflasyonu yukarı çekti. Arka arkaya üç kez, para politikası bu tarz şeyleri, para politikasının gevşek tutulması gerektiği sonucuna varan yönde Phillips eğrisinin merceklerini kullanarak yorumladı. Arka arkaya üç kez, bu teşhis makul bir halde doğru fakat tartışmalıydı ve risk, enflasyonun oldukca fazla ve oldukca ısrarlı bir halde artmasıydı. Gerçeğin peşinden, her üç durumda da bu risk gerçeğe dönüştü. Bir siyaset çerçevesi şoklara karşı dayanıklı olmalı ve yanlış teşhisleri düzeltmelidir. Aynı yönde birbirini takip eden bu kadar oldukca hata, daha dizgesel sorunlara işaret ediyor.
#2: Kısa Vadeli Beklentiler
Enflasyonun 1990’lardan 2020’ye kadar yerinde kalan bir mirası, insanların enflasyon beklentilerinin de -yeterince rasyonel olarak- yerinde kalmış benzer biçimde görünmesiydi. Başka bir deyişle, enflasyonun yükselebileceği hafızası, bir nesil insan ve siyaset yapıcılar için solmuştu. Hakkaten de, 2021 ve 2022’deki enflasyon beklentilerine ilişkin anket verilerine bakıldığında, enflasyon beklentilerinde hâlâ oldukca fazla hareket edilmemiş benzer biçimde görünüyordu – bu, birçok siyaset yapıcının enflasyon mevzusunda endişelenmemesinin bir nedeniydi. Sadece Reis’in de işaret etmiş olduğu benzer biçimde medyan beklenti hareket etmese de enflasyona ilişkin görüşlerdeki yayılım yükseliyordu. Şu şekilde yazıyor: “Beklentiler çapası, güç bela hareket etmiş olduğu birkaç on senenin peşinden deniz yatağını terk etmişti.”
#3: Uzun Vadeli Güvenilirlik
Enflasyonun düşük kalmasının beklenmesi gerektiği fikrinin arkasında, kısa vadede enflasyon yukarı ve aşağı fırlasa bile, siyaset yapıcıların uzun solukta enflasyonu düşük tutmak için gerektiği benzer biçimde hareket edeceklerine dair inandırıcı bir inanç vardır. Siyaset yapıcıların enflasyonla savaşım güvenilirliği, oldukca çeşitli ekonomik vakalar esnasında birkaç on yıl süresince düşük enflasyon oranlarının peşinden 2020’de oldukça yüksekti. Sadece gene de Reis, anket verileriyle ölçülen yada finansal piyasalar tarafınca tahmin edilen uzun vadeli enflasyon beklentilerine bakıldığında, enflasyonun bundan beş yıl sonrasında hala %4-5’i aşma riskinin arttığına dikkat çekiyor. Siyaset yapıcıların enflasyonla savaşım güvenilirliği sarsılıyor.
#4: R-star ve Enflasyon Toleransı
Dilde, “R-star”, enflasyon oranının yükselmesi yada düşmesi için altta yatan bir baskının olmadığı bir ekonomiye neden olan faiz oranları seviyesini ifade eder. Sadece R-star, sonuçta ortaya çıkan enflasyonun yükselme yada düşme eğilimi olmaksızın nispeten düşük olduğu bir seviyede yada sonuçta ortaya çıkan enflasyonun yükselme yada düşme eğilimi olmaksızın nispeten yüksek olduğu bir seviyede ayarlanabilir. Tahmin edebileceğiniz benzer biçimde, R-star’ı anlamak bilimden oldukca sanattır. Sadece ortalama 2020’ye kadar, Fed’deki Jerome Powell benzer biçimde merkez bankacılarının yorumlarında, kim bilir enflasyonun oldukca düşük olduğu ve bundan dolayı Fed’in enflasyon oranlarını belirlerken birazcık daha çok enflasyonu tolere etme tarafında hata yapması gerektiği ortak bir tema.
Tüm bu faktörlerin, Federal Biriki’in enflasyonun yükselip yükselmediği mevzusunda sonucunda güce haiz bulunduğunu gösterdiğine dikkat edin. Ek olarak, Fed’in 2020 ve 2021’de faiz oranlarını artırmama ve bunu yalnızca Mart 2022’de başlatma kararları için argümanlar yada gerekçeler bulunabilse bile, bu önceki argümanların ve gerekçelerin aslına bakarsak yanlış olduğu ortaya çıktı. . Merkez bankacılığı netice odaklı bir iştir. Enflasyonu kafesten çıkarırsanız, önceki argümanlarınızın ve niyetlerinizin kalitesi, ana görevlerinizden birinde başarısız olduğunuz gerçeğini değiştirmez.