Kehribar Gözlü Tavşan, Edmund de Waal tarafınca. Bir İnceleme.

Roger Scruton, mükemmel minik kitabında Güzellik: Fazlaca Kısa Bir Giriş, güzelliği doğada (insanoğlu, hayvanlar, manzaralar, göksel gölgelik vb.) ve fotoğraf, heykel, dans, mimari ve müziği içeren sanatta bulduğumuzu hatırlatır. Sanat eserlerinin yanı sıra müzik konserleri, dans sunumları ve tiyatro prodüksiyonları da dahil olmak suretiyle performanslarda da güzellik buluyoruz. Güzellik çeşitli derecelerde gelir ve değişik yapıtların yada performansların göreli erdemlerini ve kıymetini yargılarız. Sanat bu şekilde belirli bir ekonomik kıymet kazanabilir ve parasal kıymeti olan öteki şeyler benzer biçimde – bir ev, bir otomobil, hatta bir insan – bu değerler zaman içinde değişebilir. Kıymet, kaynaktan, bu hikayenin ne kadar iyi belgelendiğinden yada hikayenin tam olarak ne olduğundan da etkilenebilir.

Bu kesinlikle şu anda Edmund de Waal tarafınca tutulan bazı netsuke’ler (incelikle oyulmuş minyatür Japon heykelleri) için geçerli olacaktır. onun içinde Kehribar Gözlü Tavşan, de Waal, 1994 senesinde amcası Iggie’nin ölümünden sonrasında kendisine miras kalan 264 netsuke’lik bir grubun tarihinin izini sürüyor. Bir netsuke ele kolayca sığar. Fildişi yada tahtadan yapılır ve bir kimono kuşağına iliştirilmiş geleneksel Japon giysisinin bir parçası olarak giyilir. Yüzeyi çoğu zaman son aşama pürüzsüzdür. De Waal, övünmese de mesleği gereği bir seramikçidir ve son aşama iyi bilinir. Bundan dolayı, bir nesnenin doğasını oldukça net bir halde tanımlamaya alışkındır.

O yazıyor:

Bir tanesini alıp parmaklarımın içinde çevirip avucumun içinde tartıyorum. Tahta, kestane yada karaağaç ise fildişinden bile hafiftir. Bu ahşap olanlarda patina daha kolay görülüyor: Benekli kurdun omurgasında ve kucaklarına kilitlenmiş takla atan akrobatların üstünde hafifçe bir parlaklık var. Fildişi olanlar kremin tonlarında gelir, aslına bakarsak her renk fakat beyaz. Birkaçının kehribar yada boynuz işlemeli gözleri vardır. Daha yaşlı olanlardan bazıları birazcık yıpranmış: yaprakların üstüne oturan kır yavrusunun kalçası işaretlerini yitirmiş. Ağustosböceği üstünde hafifçe bir yarık ve neredeyse algılanamayan bir fay hattı var. Kim düşürdü? Nerede ve ne vakit?

Kantçı çıkar gözetmeyen ilgiye dikkat edin. Izahat, nesnelerin tüm özelliklerine bakılırsa detaylandırılmıştır. Analizi, tanımlayıcı yada nesnel ile kişisel yada öznel arasındaki çizgiyi bulanıklaştırıyor benzer biçimde görünüyor. Nesne iyi mi hafifçe hasar görmüş oldu ve bunu kim ve ne vakit, nerede ve hangi koşullar altında yapmış oldu. Hem kalbi hem de aklı, küçücük fakat kıymetli sanat eserlerine duyduğu hayranlıkla meşgul. Bizlere, tüm nesnelerin kendileriyle ve hatta daha da önemlisi, onlara haiz olan, haiz olan yada onları sevenlerle ilgili hikayeleri bulunduğunu söylüyor. Bu şekilde, herhangi bir sanat eserinin nominal değerinin kişisel kıymeti ile iyi mi direkt ilişkili bulunduğunu görebiliriz. Deneyimlerime bakılırsa, insanoğlu ister hususi ister toplumsal olsun, anlamlı şeyler için para ödüyorlar. Gerçek anlamda, sanat eseri bu iki alanı benzersiz bir halde bir araya getirir.

De Waal, kendisine miras kalan netsuke’leri hakkında daha çok şey öğrenmesi gerektiğine karar verir ve kendisini ailesi ve onların nesnelerle etkileşimi hakkında informasyon edinmek için oldukça yıllı bir yolculuğa çıkarır.

Yahudi ailesi 19. yüzyılda hayata merhaba dedi.^inci yüzyılda babası Charles Joachim’in Tahıl Kralı olduğu Odessa’da. Ondan sonra oğullarını bankacılığa girmeleri için Viyana’ya, Paris’e ve peşinden Londra’ya gönderdi. Ondan sonra onlara Viyana’da katıldı ve başarıları, tıpkı Bezos’un bizim zamanımızda hayal edilemeyecek zenginler panteonunda Gates’e iştirak etmesi benzer biçimde, Rothschild ailesinin başarısına rakip oldu. Üçüncü oğlu, başka bir Charles’ın iş kafası yoktu ve gezi etmesine ve görsel sanat olan kendi tutkusunu geliştirmesine izin verildi. Charles’ın büyük bir göze haiz olduğu ve bu seyahatler, Paris’te tekrarlanan sanat eserleri ve oldukça emek verme kanalıyla büyük bir enerjiyle geliştirdiği ortaya çıktı. Paris’in büyük salonlarını sık sık ziyaret eder, Proust ve Renoir’la takılırdı (Renoir’ın Tekne Partisinin Öğle Yemeği) öteki birçok meşhur yazar ve sanatçı içinde. Sonunda editörü olarak yönettiği Gazette des Beaux-Arts için yazdı. Istekli bir koleksiyoncu oldu ve kısa süre sonrasında 70’ler ve 80’lerin Paris’inde tüm hiddet haline gelen Japon parçalarını satın aldı. Ve bu nihayet bir yada birkaç netsuke değil, tüm bir koleksiyonun satın alınmasına yol açtı. Onları saklamak için siyah bir vitrin satın alındı. Minyatürlere dokunulabileceği, tutulabileceği, bakılabileceği, hissedilebileceği ve hakkında konuşulabileceği için vitrin ve netsukeler gelişmekte olan salonu için mükemmeldi.

De Waal, netsukelerin aile üyelerinden aile üyelerine, dönemin tarihsel vakaları vasıtasıyla aktarıldığını öğrendi: Dreyfus Vakası, Empresyonistlerin yükselişi (Charles, Matisse, Renoir, vb. eserlerini satın alır), Birinci Dünya Savaşı ve peşinden Ailenin ve servetinin yok edilmiş olduğu İkinci Dünya Savaşı. Betimlemeler canlı ve duygular açık ve derin ifade edildiğinden, De Waal’ın detay ve ifade gözü bir romancınınki gibidir. Bu hikayeyi tarihlerden ve öteki hayatta kalanların anlatılarından iyi biliyoruz, sadece bu benzersiz. De Waal hepsini ifşa ediyor.

Ara sıra Antique Road Show’u izliyorum. Birinin sanat eserinin oldukça kıymetli bulunduğunu duyduktan sonrasında “bu mükemmel, fakat kesinlikle ailede duracak” demesi alışılmadık bir durum değil. De Waal’ın netsuke’lerinin büyük ekonomik değere haiz olduğundan inanırım, sadece onları satacağını sanmıyorum, zira parasal değerleri, birinin onda uyandırması ihtiyaç duyulan şeye bakması yada elinde tutması gerekenden daha ağır basamaz. Ümit ederim, bu mükemmel sanat koleksiyonuna haiz olacak bir sonraki aile üyesi için durum bu şekilde olur.