Yeni bir “gaz birliği” fikri, bölgede alışılmadık derecede sert geçen bir kışın ortasında, çok önemli bir zamanda gündeme geldi. Kasım ayının ikinci yarısından bu yana, bazı Orta Asya ülkeleri benzeri görülmemiş enerji açıkları ve doğal gaz kıtlıkları yaşadı. Bu, Kazakistan’da erken bir cumhurbaşkanlığı seçimi ile aynı zamana denk geldi. Dolayısıyla, Kasım ayı sonlarında “üçlü gaz birliği” fikri, Kazak Devlet Başkanı Kassym-Jomart Tokayev’in ikinci dönemine başladıktan sonra Rusya’ya yaptığı ilk dış ziyaret sırasında ortaya çıktı.
Kazak lideri Ruslan Zheldibay’ın basın sekreteri olarak yorum yaptı: “…Kazakistan ve Rusya cumhurbaşkanları arasında Kremlin’de yapılan görüşmeler, Rusya, Kazakistan ve Özbekistan arasında, Rus gazını Rusya’nın toprakları üzerinden taşımak için eylemlerini koordine etmek amacıyla bir ‘üçlü gaz birliği’ oluşturulmasına odaklandı. Kazakistan ve Özbekistan.”
Önümüzdeki birkaç gün içinde, teklif, enerji altyapısını yönetecek ortak bir şirketin kurulmasından bahseden Kremlin sözcüsü Dmitri Peskov tarafından detaylandırıldı. “Öneri, bu üç ülke arasında işbirliği ve altyapı geliştirme, ardından dış pazarlar için belirli bir tüzel kişiliğin oluşturulmasını ima ediyor.” dedim Peskov.
Bu açıklama, Rusya’nın doğal gaz ihracat rotalarını Orta Asya’ya doğru genişletme ve belki de Avrupa ihracat pazarındaki kayıpları kısmen ikame etme arzusunu ortaya koydu.
İlk Tepkiler
Batı basını ve bazı yerel uzmanların ilk tepkisi, Rusya’nın bölgedeki çıkarlarının yayılmacı boyutuna odaklandı. Yorumcuların çoğu, Rusya’nın tartışmalı bir şekilde Orta Asya üzerindeki siyasi hakimiyetini artırmak ve bölgedeki siyasi varlığını artırmak için yeni bir koz noktası yaratmak istediğine dikkat çekti. Bu vizyonla yüzleşmek için Kazakistan ve Özbekistan liderleri, iki ülkenin herhangi bir siyasi birliğe katılmaya istekli olmadıklarını ve öneriyi yalnızca ticari açıdan tartışmaya hazır olduklarını açıkça belirttiler.
Örneğin Özbek Enerji Bakanı Jurabek Mirzamahmudov, “Rusya ile bir gaz anlaşması imzalamak ittifak veya birlik anlamına gelmez… bu teknik bir sözleşme olur… Ulusal çıkarlarımızdan asla taviz vermeyeceğiz. biz olsak bile [agree to receive natural gas from Russia], ticari satış sözleşmeleri ile devam edeceğiz. Karşılığında herhangi bir siyasi şartın dayatılmasına izin vermeyeceğiz.” O katma Özbekistan’ın Rusya’dan sadece “makul bir fiyata” doğal gaz almayı kabul edeceğini söyledi.
Kazakistan Dışişleri Bakan Yardımcısı Almas Aidarov, Rusya’dan bir teklif aldıklarını doğruladı; ancak Tengri Haber’in özetlediği gibi, “Hiçbir şekilde resmiyet kazanmadı, Rusya tarafından herhangi bir detay veya somut teklif almadık” dedi. O not alınmış Rusya’nın teklifte bulunduğunu söyledi.
Mevcut Sosyo-ekonomik Riskler
Kış, Orta Asya bölgesinde yıllardır biriken enerji arzı ve yönetimi ile ilgili büyük sorunları ortaya çıkardı. Önceki yıllarda (özellikle kış aylarında) elektrik ve ısınma sıkıntısı yaşayanlar taşra kasabaları ve şehirleriyse, bu yıl Taşkent de dahil olmak üzere bölgenin bazı başkentlerinde aynı sorun görüldü. Ocak 2022’de bir elektrik kesintisi neden oldu “Metro trenlerinin tünellerde ve kayakçıların teleferiklerde mahsur kaldığı, havaalanlarının kapandığı, bölgesel ısıtma ve musluk suyu pompalarının boşta kaldığı ve trafik ışıklarının söndüğü, bölgede birkaç saat süren kaos” olmuş Özbekistan’ın enerji sistemindeki elektrik kesintisi nedeniyle.
Bu kış çok daha sert vurdu. Kasım 2022’de Kazakistan’ın Ekibastuz kentindeki bir elektrik santrali arızalandı ve dış hava sıcaklığı -30 santigrat derecenin altındayken tüm şehri ısıtmaz hale getirdi. Aynı ay, Özbekistan durduruldu iç ihtiyaçları ve belirgin kıtlıkları karşılamak için Çin’e doğal gaz ihraç ediyor. Aralık ve Ocak aylarında Taşkent’te sıcaklık -15 santigrat derecenin altına düştü ve beraberinde yoğun kar yağdı, bu da başkentte büyük elektrik, ısıtma ve doğal gaz sıkıntısına neden oldu.
Gibi Diplomat’tan Catherine Putz şu sonuca vardı: “Orta Asya’da kışlar, eskimiş altyapı nedeniyle giderek daha fazla elektrik kesintisi veya arızaya neden oluyor; bölgede ciddi bir siyasi ve sosyal sorun.”
Aynı fikirde olmamak zor ve bu genel eğilim gelecekte yalnızca birkaç temel nedenden dolayı daha da kötüleşecek. Özbekistan’da doğal gaz üretimi yavaşladı azalan 1990’lardan bu yana ve aynı zamanda büyüyen ekonomi ve artan nüfus nedeniyle talep hızla arttı. Ayrıca, Özbekistan’ın endüstriyel kompleksleri ve merkezi ısıtma sistemleri tarihsel olarak (Sovyet döneminden beri) elektrik ve ısıtma ihtiyaçlarını karşılamak için hayati bir kaynak olarak doğal gaza güvenmiştir. Bölge doğal gaz açısından bol kabul edildiğinden, Orta Asya’daki enerji sistemi bu şekilde tasarlandı. Ve Sovyet döneminde enerji bağımsız devletler arasında değil, merkezden yönetiliyordu. Orta Asya’daki çoğu ülke ve özellikle Özbekistan için doğal gaz stratejik bir kaynaktır ve arzdaki eksiklikler ekonomi ve sosyal istikrar için yıkıcı sonuçlar anlamına gelebilir.
Mevcut Alternatifler ve Yeni Gaz İthalatının Olası Faydaları
Özbekistan’ın son yıllarda yatırım yaptığı yenilenebilir veya “yeşil” enerji kaynakları, artan elektrik açığını karşılayamıyor. bu CIA Dünya Gerçekleri Kitabı güneş, rüzgar, gelgit ve dalga, jeotermal, biyokütle ve atıktan elektrik üretiminin – yani Özbekistan’daki tüm “yeşil enerji” kaynaklarından – ülkedeki toplam elektrik üretiminin yüzde 1’inden az olduğunu (2020 itibariyle) özetlemektedir. Yakın gelecekte önemli bir etkiye sahip olacak kadar yeşil enerji elektrik üretimini artırmak için çok az acil olasılık var.
Ayrıca, bu projeler, çoğu yabancı şirketlere (Kanada, Çin, BAE) gidecek ve mevcut becerileri geliştirmek ve sürdürmek için kullanılmayacak, güneş panelleri, türbinler veya üretimi yerel olmayan yel değirmeni rotorları.
Nükleer enerji, yalnızca yerel ihtiyaçları karşılamakla kalmayan, aynı zamanda önemli bir ihracat potansiyeline sahip olan alternatif bir istikrarlı elektrik üretim kaynağı olabilirdi. Bununla birlikte, bir nükleer santralin inşası oldukça zaman alır -inşaat on yıldan fazla sürebilir- ve beraberinde siyasi riskler getirir. Ayrıca, nükleer istasyondan üretilen elektriğin yüksek voltajla taşınmasına izin vermek için istikrarlı bir su kaynağı ve elektrik şebekesinin tamamen modernizasyonu gerekecektir. Özbekistan’ın modası geçmiş ve yaşlanmış elektrik şebekesi sisteminin modernizasyona ihtiyacı var, ancak bunun hemen yenilenmesi de mümkün değil.
Petrol ve kömür gibi “kirli” (CO2 emisyonunun en yüksek yüzdesine sahip) geleneksel enerji kaynaklarını bir kenara bırakırsak, bu kısa analiz bizi, yakın gelecekte Özbekistan’da ana enerji kaynağı olarak doğal gazın gerçek bir alternatifi olmadığı sonucuna götürüyor. gelecek.
Ulusal doğal gaz üretim oranının istikrarlı bir şekilde düştüğü göz önüne alındığında, kilit soru şu olmalıdır: Hangi ithalatçı ortak, açığı güvenilir bir şekilde kapatabilir?
Şu anda Türkmenistan, Özbekistan’daki tek ithal gaz kaynağıdır. Ancak böylesine hayati bir emtianın ithalatında tek bir kaynağa güvenmek her zaman risklidir. Bu sayede doğal gaz ithalatının çeşitlendirilmesi Özbekistan için bir kazan-kazan durumu oluşturmaktadır. Özbekistan yalnızca alternatif bir doğal gaz tedarik kaynağı elde etmekle kalmıyor (Türkmenistan’ın doğal gaz ihraç etme kabiliyetini tehlikeye atacak iç veya dış baskılarla veya Ocak 2023’te yaşanana benzer gaz arzında ani kesintilerle karşılaşması durumunda) aynı zamanda avantaj da sağlayabilir. fiyat alır ve böylece fiyat alıcı konumdan fiyat belirleyici konuma geçer.
Özbekistan’ın ayrıca Çin’e doğal gaz ihraç etmek için önemli sözleşme yükümlülükleri var ve bu yıl Özbek hükümeti gaz ihracatını askıya almak zorunda kaldı, istikrarlı bir ihracatçı olarak itibarını riske attı ve potansiyel sözleşme cezası riski oluşturdu. Ayrıca, Özbekistan’ın doğal gaz sağlamak için ek sözleşme yükümlülükleri vardır. Tacikistan ve elektrik Afganistan.
Potansiyel risk
Hem medyanın hem de devlet yetkililerinin ani tepkileri, esas olarak ulusal güvenlik ve egemenliğe yönelik tehditlerle ilgili olası sorulara yönelikti. Gerçekten de Rusya, bölgenin önemli bir enerji tedarikçisi haline gelirse Orta Asya ülkeleri üzerinde önemli bir kaldıraç elde edebilir. Bununla birlikte, bu potansiyel riski en aza indiren birkaç husus vardır.
Birincisi, Rusya hiçbir zaman bölgenin tek enerji tedarikçisi olmayacak çünkü bu makalede adı geçen Orta Asya ülkelerinin her birinin kendi büyük doğal gaz yatakları var: Kazakistan, Özbekistan ve Türkmenistan, kendi doğal gaz yataklarının çoğunu kapsayan büyük doğal gaz üreticileri. ev içi ihtiyaçlar. Bu nedenle, kritik bir durumda bile bölgede stratejik ihtiyaçları karşılamaya yetecek kadar doğal gaz olacaktır – evet, bu miktar halk için ideal olarak rahat olmayabilir (özellikle bu kışlar kadar sert geçen kışlarda), ancak yeterli miktarda yerli gaz vardır. hayatta kalmasını sağlamak için tedarik.
İkincisi, Avrupa’nın Rusya’nın doğal gazına bağımlılığı yüzde 40’ın üzerindeydi – Orta Asya koşullarında hayal bile edilemeyecek bir rakam. Yine de, ucuz Rus gazı olmadan Avrupa ekonomisinin feci bir şekilde çökeceğini öngören tüm tahminler gerçekleşmedi. AB ülkelerinin izin verdiği böylesine büyük bir bağımlılık bile bir kriz durumunda potansiyel olarak yönetilebilir. Ayrıca, bölgedeki tek enerji ve elektrik üretim kaynağı doğal gaz değil – önemli elektrik ihtiyacını karşılayan kömür ve hidroelektrik santralleri var.
Üçüncüsü, Rusya-Orta Asya ilişkileri uzun ve nispeten istikrarlı ve her iki taraf için de stratejik bir ortaklık olarak karakterize ediliyor ve enerjinin ötesinde birçok alanda büyük karşılıklı bağımlılıklar var. Ukrayna’daki savaş gibi AB-Rusya ilişkisinde var olan varoluşsal sorunlar, Rusya-Orta Asya ilişkilerinde aynı şekilde yok. Bu, herhangi bir yeni ortaklığın ufukta potansiyel rahatsızlıklar olmadan istikrarlı enerji sözleşmeleri sağlayabileceğine dair umut veriyor (Ukrayna, geçen yıl tamamen “patlamadan” önce onlarca yıldır AB-Rusya ilişkilerinde baş gösteren bir krizdi).
Ülkenin kendi becerileri, bilgisi ve ikame kapasitesi olmadıkça, herhangi bir enerji DYY projesi siyasi riskle ilişkilendirilir. Bir nükleer santral inşa etmek veya düzenli olarak değiştirilen tüm bileşenlerin yurtdışında üretildiği yeşil enerji projelerine dahil olmak, alternatif bir doğal gaz kaynağına izin vermekten daha az bağımlılık değildir. Bununla birlikte, Özbekistan doğal gaz üretimi, kullanımı ve nakliyesinde uzun bir geçmişe ve beceriye sahiptir ve bu da bu tür bir bağımlılığı muhtemelen tüm alternatiflerden daha yönetilebilir hale getirecektir.
Öneri
Özellikle yakın ve orta vadeli gelecekten bahsediyorsak, Özbekistan ekonomisinin ve toplumunun istikrarlı ve istikrarlı gelişimini sağlamak için doğal gazın önemli bir alternatifi yoktur. Yurtiçi doğal gaz rezervleri azaldıkça, arz sorunu daha da keskinleşiyor. Artan iç ihtiyaçlar ve artan bütçe açıkları, son iki yılın gösterdiği gibi, yalnızca öngörülmekle kalmıyor, aynı zamanda fiziksel olarak uygulanabilir ve zararlı. Alternatif bir enerji tedarik kaynağı almak, özellikle yukarıda belirtilen nedenlerden dolayı marjinal ihtiyaçları (toplam yerel enerji tüketiminin yüzde 15-20’sine kadar) karşılıyorsa bir avantajdır.
Geriye kalan asıl soru teknik meselelerle ilgili: Rusya’dan Özbekistan’a bu tür bir gaz transferine izin vermek için gerekli yatırımlar nelerdir? Teknik uzmanların (Türkmenistan’ı Özbekistan ve Kazakistan üzerinden Rusya’ya bağlayan) Orta Asya-Merkez boru hattının mevcut durumunun ne olduğunu, Özbekistan’ın Rusya’dan gaz alıp alamayacağını ve altyapı iyileştirmesi için başka hangi harcamaların gerekli olduğunu belirlemesi gerekiyor. Bu proje teknik ve ticari olarak uygulanabilir.