Veri Ekonomisinde Vergilendirme: ‘Görünmez’ Rekabet

Kişi, kendi verilerinin hem yaratıcısı hem de kullanıcısıdır. Firmalar kişisel verileri toplar, ürünleri iyileştirmek ve tüketici davranışlarını kestirmek benzer biçimde çeşitli amaçlar için kullanır ve bu yararları tüketicilere iade eder.

Big Tech’in fazlaca yönlü veri kullanımları, yeni ekonomik kıymet yaratarak tüketicilere adil bir halde iyi mi tazmin edilebileceği mevzusunda sorular soruyor. Bazı uzmanlar, büyük miktarlarda hususi data toplayan işletmelere vergi getirilmesi fikrini gündeme getirdi. Vergilendirmenin çoğu zaman ele alınmadan bırakılan bir yönü, verilerin sınırların ötesinde metalaştırılmasıdır. Gelecek Gündemin belirttiği benzer biçimde,

Vergiyi fizyolojik mevcudiyete bağlayan ilkeler, Kaliforniya merkezli teknoloji şirketlerinin Dublin’e kayıtlı bir yan kurum vesilesiyle İspanya’da hizmet satabildiği ve bu yüzden fazlaca azca vergi ödediği yada asla vergi ödemediği bir dünya için artık uygun değil.

Büyük firmalar tarafınca veri toplanması, fedakarlıktan ekonomik sömürüye kadar uzanan ve ara sıra mahremiyetin ihlaliyle sonuçlanan bir takım amacı ortaya koymaktadır. Verinin artan kıymeti rekabeti keskinleştiriyor: Bu kadar büyük oranda verinin varlığı bile ona olan talebi ve ona olan bağımlılığı artırıyor. Bu dijital deposu yaratmak ve denetlemek için “görünmez” ve soyut rekabet daha da güçleniyor.

Veriler ile vergiler arasındaki ilişki, bir zamanlar “gelir vergisinde” olduğu benzer biçimde, yeni bir kamu gelir kaynağının pragmatizmiyle geliştiriliyor. “Veri aktarımı” ve verinin kıymeti, uzmanlara ihtimaller içinde bir Veri Vergisini düşündürmüştür. Taraftarlar, bunun veriye dayalı ekonominin getirmiş olduğu bazı dışsallıkları azaltacağını iddia ediyor, sadece kamu tercihi teorisini uygulamak kuşku uyandırıyor.

Veri Vergisi

Küresel bir veri ekonomisinde, maddi olmayan varlıkların vergilendirilmesini çevreleyen geleneksel kuralların uygulanması giderek daha zor hale geliyor. “Kıymetli kaynaklar” hakkında ne kadar azca şey bilirsek, vergi reformunun yolu o denli karanlık hale gelir. Jeopolitik değişimler ve gelişmekte olan ekonomilerin yükselişi de internasyonal vergi reformlarına meydan okuyor.

Uygulamadaki bu zorluklar göz önüne alındığında, altta yatan “Veri vergisinin” temeli nedir? Her şeyden ilkin, vergi ve “veri ekonomisi” arasındaki ilişki, davranış değişikliklerini hedeflemek ile geliri çoğaltmak içinde seçim yapmayı gerektirir. “Dijital iktisat”nin vergilendirme ilkeleri, OECD ülkelerinin öteki üye ülkelerde fizyolojik bir varlık oluşturmadan gelir elde eden şirketleri vergilendirme mevzusunda bocalamasına niçin oldu. Vergilendirme organları da aynı şekilde, geride kalan yasal çerçeveyi ve ölçümleri değiştiremez.

California Valisi Gavin Newsom’un 2019’da veri temettü çağrısına cevap olarak, New York Eyaleti meclis üyesi Ron Kim, verilere vergi uygulamanın “aslen teknoloji şirketlerinin sömürücü ve suiistimal edici uygulamalarını doğrulamak” anlamına geleceğini iddia etti şu sebeple “sonunda, [tech companies] devam etmesi için bir ücret yada vergi ödemekten mutluluk duyacağız.” Devlet kurumlarının, bilhassa de arama günlükleri, IP adresleri, satmaca detayları ve fazlaca daha fazlası benzer biçimde kişisel bilgilerimizi Big Tech vesilesiyle sık sık mahkeme celbine doğal olarak tutan Hakkaniyet Bakanlığı benzer biçimde kurumların, “fena niyetli” veri toplama uygulamasını durdurmak için hiçbir teşviki yoktur.

Son iki yılda çeşitli dikkate kıymet veri vergisi teorileri ortalıkta dolaşmaktadır. Mesela Omri Marian, kullanımı ne olursa olsun ham verinin hacmine nazaran vergi alınmasını korumak için çaba sarfediyor ve veri kullanıcısının vergiyi ödemesi icap ettiğini belirtiyor. Ek olarak, “yalnızca ağır kullananların direkt ödeme yapacağını” ve bu da vergiyi “yönetimi daha kolay ve daha ilerici” hale getirdiğini açıklıyor. Avi-Yonah benzer bir vergi öneriyor, sadece bu yalnızca “kar amacı güden firmalar tarafınca meydana getirilen indirmeler” için geçerli olacak. Lucas-Mas ve Junquera-Varel, “toplanan verilerin gigabayt cinsinden ölçülen hacmine” dayalı bir Veri Tüketim Vergisi önermektedir. Bu vergi, Marian’ın veri miktarını kapsayan vergisinden değişik olarak yüklendiyalnızca toplanan verilerin hacmini vergilendirir yada İndirildi.

Gleckman’ın da belirttiği benzer biçimde, veri vergisi terimi aslen abartılı bir düşünce değildir ve yönetimsel olarak “bir şirket tarafınca salınan toplam sera gazı hacmine uygulanan” malum karbon vergisinden o kadar da değişik değildir. Hem karbon hem de veri vergileri, Pigouvari vergi unsurlarına haizdir; özünde, veri vergisi, mesela kötüye kullanım, kişisel bilgilerin ifşası ve data asimetrisi benzer biçimde verilerin dayattığı dışsallıkları içselleştirir. Marian, veri vergisinin “yalnızca verileri iş modellerinin ayrılmaz bir parçası olarak kullanan vergi mükelleflerini etkili bir halde hedefleyeceğinden … veri vergisinin, bir Pigouvian vergisinin amaçlanan işlevselliğine haiz olabileceğini” belirtiyor. Sadece Pigouvian vergileri, negatif dışsallığın yarattığı maliyetlere eşit olmalıdır. Bu bağlamda, verilere bir kıymet biçmek zor olsa gerek, bu yüzden etkinliği ölçmek zor olacaktır. Ek olarak, tüketicilerin kendilerinin bile kıymet vermediği bir maddi olmayan varlığı vergilendirmek zor olsa gerek. Firmalar, ufak bir itirazla verilerimizi ücretsiz bir şekilde toplayabilir ve Zaretsky’nin işaret etmiş olduğu benzer biçimde, “ürün için ödeme yapmıyorsanız, ürün sizsiniz.”

Daha da ilginci, kurumlar vergisinin maliyeti devamlı tüketicilere düşüyor. Vergi bir firmanın kârına zarar verirse, sorumlular yeniliğe, işçilere, üretime yada üçüne daha azca yatırım yapmış olacaktır. Adam Smith’in öne sürdüğü benzer biçimde, veri uzmanlarının ve siyaset yapıcıların “hakkaniyet, kesinlik, uygunluk ve verimliliği” kapsayan bir vergi bulup çıkarmayacaklarını hemen hemen göreceğiz, sadece günümüzün veri tarafınca yönetilen pazarında her düşünce duyulmaya kıymet.