Ukrayna’nın işgali, konserlerin iptal edilmesi, tiyatro yönetmenlerinin görevden alınması ve sanatçıların tutuklanmasıyla yoğunlaşan baskıya yol açarken, Kremlin Rusya’nın kültür endüstrisini fiilen ele geçirdi. Bütün bunlar Rus yazarlar, şarkıcılar, yönetmenler ve benzerleri için bir ikilem oluşturuyor: güvenliklerini ve ifade özgürlüğünü sağlamak için mi gidiyorlar yoksa Rus halkıyla ne pahasına olursa olsun dayanışma içinde mi kalıyorlar?
Punk-rave grubu Little Big, geçen ay ülkeden kaçmak zorunda kalan Rus kültürünün en son isimlerinden biriydi. Sürgünlerinde çıkardıkları yeni şarkının sözleri her şeyi söylüyor: “Hayır, yok / Sesim yok / Öl ya da git, öl ya da git / Başka seçeneğim yok, ” bu melodide bir ayet gider, “Nesil İptali”.
Grup, bağımsız haber sitesi Meduza tarafından aktarılan bir bildiride, “Rus hükümetinin eylemlerini kınıyoruz ve Kremlin’in askeri propagandasından o kadar tiksiniyoruz ki, her şeyi bırakıp ülkeyi terk etmeye karar verdik” dedi.
2013 yılında St Petersburg’da kurulan şimdiye kadar apolitik olan bu grup, kısa süre önce Fransa’ya kaçan rock yıldızı Zemfira ve lideri Boris Grebechtchikov da dahil olmak üzere Ukrayna’nın işgaline karşı çıktıktan sonra Rusya’yı terk eden kültürel figürlerin sonuncusu. Vladimir Putin’in savaşını “tamamen delilik” olarak nitelendiren grup Aquarium.
‘Sezar’ımızın Napolyon Planları’
Annapolis, Maryland’deki Amerika Birleşik Devletleri Deniz Harp Okulu’nda antropoloji profesörü ve Rusya analisti Clementine Fujimora, “Grebechtchikov, yurtdışında kendini daha iyi ifade edebileceğini düşündüğü için ayrıldı” dedi. “Bu şekilde konserler vermeye devam edebilir ve Telegram, Instagram ve Facebook’ta yeni şarkılar yayınlayabilir.”
Şarkıcı kısa süre önce Ukrayna’daki savaşın dehşetiyle ilgili “Obdidaba” ve “Vorozhba” adlı iki şarkı yayınladı. İkincisinde Grebechtchikov, “kalplerimizde tabutların büyümesini” sağlayan karanlık büyüler hakkında şarkı söylüyor.
Diğer muhalif müzisyenler Rusya’da kaldılar ama bunun bedelini ağır ödüyorlar. DDT grubundan bir Rus rock ikonu olan Yuri Shevchuck, Mayıs ayında orta Rusya’nın Ufa kentinde sahneye çıktığında “vatanseverlik her zaman başkanın kıçını öpmek değildir” demişti.
Son birkaç yıldır Putin’i defalarca eleştiren 65 yaşındaki çağdaş Rus müziği duayeni, aynı zamanda “Sezar’ımızın Napolyon planları” yüzünden “Ukrayna ve Rusya gençliği ölüyor” diye yakındı.
Buna karşılık, Shevchuk’un tüm konserleri iptal edildi ve Rus ordusunu “itibarsızlaştırmak” suçundan yargılanıyor.
Rusya’da artan baskının en açık işareti, Rus ordusu hakkında “yanlış bilgi” yaymanın 15 yıla kadar hapisle cezalandırılmasını öngören bir yasadır. Mevzuat, Moskova’nın sadece “özel bir askeri operasyon” olduğu konusunda ısrar ettiği Ukrayna işgalinden bir hafta sonra, Mart ayının başında yürürlüğe girdi. Analistler, yasanın Rusya’nın yönetim biçiminin otoriterlikten bir totaliterliğe dönüştüğünü gösterdiğini söylüyorlar.
Bu baskıcı önlemin en önde gelen kurbanlarından biri, suçu süpermarketlerdeki fiyat etiketlerini savaş karşıtı mesajlarla değiştirmek olan sanatçı ve aktivist Alexandra Skochilenko’dur.
Hapishaneden kaçmak için, diğerleri hızlı kaçışlar yapmak zorunda kaldı. Mayıs ayında, Pussy Riot üyesi Maria Alekhina, polis gözetiminden kaçmak ve Litvanya sınırında güvenliğe ulaşmak için yemek dağıtım işçisi kılığına girdi.
2021 Eurovision Şarkı Yarışması’nda Rusya’yı temsil eden şarkıcı Manija, Radio France Internationale’a “Tehlikede olmadığım sürece burada kalacağım” dedi. Rusya’da benim görüşümü paylaşan birçok insan olduğunu düşünüyorum” dedi. Yine de şarkıcı, Ukrayna’nın işgaline karşı tavır aldığından beri konserlerini iptal ettiğini söylüyor.
‘Kültürel figürlerden korkuyor’
Yani Sovyet döneminden kalma eski ikilemlerden biri geri dönüyor: yazarlar, müzisyenler ve sanatçılar her şeylerini kaybetme riskini alsalar bile bir meydan okuma eylemi olarak mı kalıyorlar? Yoksa güvende olmak ve özgürce konuşmak için mi gidiyorlar?
Fujimura, “Sovyet döneminde ülkeyi terk eden muhalif kültürel şahsiyetler, insanları geride bıraktıklarından dolayı genellikle belirli bir suçluluk hissettiler” diyerek, Rusya’daki birçok kişinin sürgünlerin sadakatini sorguladığını belirtti.
Fujimura, aralarında en ünlü muhalif olan, 1974’te SSCB’den ABD’ye ayrılan Nobel ödüllü romancı, denemeci ve tarihçi Alexander Solzhenitsyn’den bahsetti. daha erken dön,” diye gözlemledi.
Bu sorun mevcut bağlamda yeniden ortaya çıkıyor. 1990’ların rock grubu Night Snipers’tan Diana Arbenina, Ukrayna savaşının başlangıcında Rusya’yı terk etmeyeceğine dair sözünü açıklarken, 1992’de Anna Akhmatova’nın bir şiirinden bir alıntı yaptı: “Halkımın ve onların talihsizliğinin olduğu yerde, halkımın yanındaydım.”
“Sosyal medyada takip ettiğim sanatçıların çoğunun ayrılmaya hiç niyeti yok; Fujimora, para cezasına çarptırılsalar, tehdit edilseler ve konser vermeleri yasaklansalar bile kalmak istiyorlar” dedi. “Rus rejimi, kendilerini sosyal medya aracılığıyla – ya da aslında başka herhangi bir medya aracılığıyla – ifade eden kültürel figürlerden her zaman korkmuştur, çünkü onlar insanların vicdanlarını değiştirme yeteneğine sahiptir.”
Ancak Rusya’da yazar, sanatçı veya müzisyen olmak daha da zorlaşacak gibi görünüyor. Kremin sadece muhalif sesleri kesmekle kalmıyor, aynı zamanda yaratıcı sanatları da – özellikle Rusya’nın en etkili kurumlarında – ulusal anlatısının hizmetine sunmak istiyor.
Moskova’daki Sovremennik Tiyatrosu ve Gogol Merkezi’nin başkanları Mart ayı başlarında görevden alındı. Gogol Merkezi’nin sahne sanatları merkezini avangard tiyatroda dünya lideri yapmasıyla tanınan sürgündeki sanat yönetmeni Kirill Serebrennikov, “Sanat açısından bakıldığında, bu sadece sabotaj değil – bu bir cinayettir” dedi. O zamandan beri yirmi tiyatro yönetmeni daha görevden alındı.
Bu makale orijinalinden Fransızca’ya çevrilmiştir.