Artan ithalat faturaları nedeniyle azalan döviz rezervlerinin ortasında Bangladeş, Uluslararası Para Fonu’ndan (IMF) 4,5 milyar dolarlık bir kredi istedi.
Dakka’daki Politika Diyaloğu Merkezi’nde yakın zamanda yapılan bir tartışmaya katılan ekonomistlere göre, Bangladeş, küresel ekonomi de kargaşaya girer girmez bitmeyecek bir “ekonomik kriz” ile karşı karşıya.
Görünüşe göre kriz beklenmedik değildi. Singapur’da Moody’s’te bağımsız bir analist, “Düşük işçi dövizleri, düşük ihracat talebi ve tabii ki yüksek yakıt ve gıda fiyatları nedeniyle cari hesap açığında bir bozulma bekliyorduk” dedi.
27 Temmuz’da Bangladeş Başbakanı Şeyh Hasina, krizin yakın olmadığını iddia etti. Ülkenin altı ila dokuz ay boyunca gıda ithal etmek için yeterli döviz rezervine sahip olduğunu söyledi. “Herhangi bir kriz sırasında en az üç ay boyunca gıda tahıllarını ve diğerlerini (temel maddeler) ithal etmek için elimizde paramız var.”
Bununla birlikte, ekonomik bir krizin işaretleri belirgindir. ABD dolarının Bangladeş takasına karşı maliyeti keskin bir şekilde arttı ve Bangladeş para birimi neredeyse her hafta devalüe ediliyor. Mayıs ayında 85-90 takas civarında olan bir dolar, şimdi bono piyasasında 112 takastan satılıyor.
Bangladeş’in forex rezervi iki yıl içinde ilk kez son zamanlarda 40 milyar doların altına düştü. COVID-19 pandemisinin ortasında, forex rezervleri Ağustos 2021’de 48 milyar doları aşarak Bangladeş tarihindeki en yüksek seviye oldu. O zamandan beri azalmaktadır.
Bu büyük ölçüde dış ticaret açığından kaynaklanmaktadır. 2021-2022 mali yılında ihracat gelirleri 52.08 milyar dolarlık rekor seviyeye ulaşsa da, ticaret açığı da 33 milyar dolarlık yüksek bir rakam kaydetti. Yüksek ticaret açığı, bir dereceye kadar, dünya çapında gıda ve yakıt arzını etkileyen Rusya-Ukrayna savaşının bir yansımasıdır. Küresel enflasyon Bangladeş’in rezervlerini de etkiliyor.
Yabancı havaleler Bangladeş’in can damarıdır. Dünya Bankası’na göre, Bangladeş dünyanın en yüksek yedinci havale alan ülkesidir. Havale girişleri 2020-21 mali yılında 24.77 milyar dolarlık rekor bir seviyeye ulaştı, ancak ertesi yıl 21.03 milyar dolara düştü.
Bangladeş, dünyanın önde gelen 30 kara para aklama ülkesinden biri olarak listeleniyor. Bazı analistler bu sorunu ekonomisinin kanseri olarak tanımlıyor. ABD merkezli düşünce kuruluşu Global Financial Integrity’e (GFI) göre Bangladeş, ticarete dayalı kara para aklama belasından en çok etkilenen ülkeler arasında yer alıyor. GFI istatistikleri, Bangladeş’in uluslararası ticaret yoluyla her yıl ortalama 7,53 milyar dolar kara para akladığını gösteriyor.
İsviçre Ulusal Bankası’nın (SNB) yakın tarihli bir raporu, 2021 sonunda “Bangladeşlilerin İsviçre’deki çeşitli bankalara yatırdıkları para miktarının 871,1 milyon İsviçre Frangı (yaklaşık 916,92 milyon dolar) olduğunu” söylüyor. Sadece bir yılda 310 milyon dolar arttı.
Şu anda Bangladeş’in 90 milyar doların üzerinde dış borcu var. Mega altyapı projelerinin uygulanması nedeniyle borcu son beş yılda ikiye katlandı. Awami Ligi (AL) hükümetinin “Daha Fazla Kalkınma Daha Az Demokrasi” stratejisinin bir parçası olan bu projeler, AL’nin 2014 ve 2018’deki genel seçimleri manipüle etmesini ve kazanmasını sağladı.
Bu mega projeler artık hükümet için büyük bir endişe kaynağı haline gelebilir. Bu projelerde oluşan borçları ödemek için döviz bulması gerekecek.
CPD’nin seçkin üyesi ve Citizen’s Platform for SDGs’in düzenleyicisi Debapriya Bhattacharya’ya göre, “Bangladeş, 20 büyük mega projenin dış borç geri ödemesi konusunda 2024 ve 2026’da büyük şoklarla karşı karşıya kalabilir.” Bu, çoğunlukla Rusya, Japonya ve Çin’e borçlu olunan yaklaşık 43 milyar dolar tutarındadır.
Yaklaşan bir ekonomik krizle birlikte, Bangladeş hükümeti döviz harcamalarını kısmak için önlemler almaya başladı. Bangladeş Bankası, spor amaçlı araçlar, çamaşır makineleri ve klimalar gibi lüks ve temel olmayan ürünler için ithalat politikasını sıkılaştırdı.
Bu arada Hasina hükümeti yetkililerinin harcamalarında kesintiye gidiyor. Hükümet yetkililerinin yurtdışı gezileri iptal edildi. Onlardan elektrik kullanımlarını yüzde 20 azaltmaları ve kullandıkları araç sayısını sınırlamaları istendi.
Kemer sıkma önlemlerinin bir parçası olarak Hasina, hükümeti Mart ayında Bangladeş tarihinde ilk kez yüzde 100 elektrik kapsamını kutlamasına rağmen, ülke genelinde planlı elektrik kesintileri çağrısında bulundu. Yakıt tüketimini azaltmak için bazı elektrik santralleri kapatıldı.
Ayrıca, hükümet kalkınma projelerini üç gruba ayırmıştır. Bitmek üzere olan projelere (A kategorisi) devam edilecek, B kategorisi projeler ise bütçelerinin ancak yüzde 75’ini kullanabilecek. C kategorisi projeler ekonomik kriz hafifleyene kadar askıya alınacak.
AL hükümeti ekonomik bir kriz beklentisiyle önlemler almaya başladı. Bangladeş’in Sri Lanka yoluna gitmesini engelleyecek mi?