ok farkl senaryolarn bulunduu Prigojin’in lmne neden olan uak dme hadisesinin detaylarnn ne olduuna taklmadan unu sylemek mmkn: Rusya cephede artk kendine kendi iinden bir rakibin kmasna msaade etmeyecektir. Bir ksm Wagner askeri, intikam almaktan bahsetse de grup yesi askerler bundan byle Rus ordusuna bal olarak alacaktr.
Souk Sava’n bitiminden yaklak 10 yl sonra gerekleen 11 Eyll 2011 ikiz kule saldrs ile tm dnya ABD’nin demokratikleme slogan ile yrtt yaylmac siyasetin oluturduu yeni bir konjonktre girmitir. Bu konjonktrn temelinde kresel jeopolitik mcadeleye dayal bir rekabet sz konusudur. Bu rekabet lkelerin gvenlik stratejilerinin ok nemli yeniliki tedbirler almalarna neden olmutur. Trkiye, Rusya, in ve ran gibi kkl devlet geleneine sahip lkeler yaylmac siyasetin nndeki byk engeller olarak jeopolitik mcadelenin gerektirdii stratejileri gelitirmilerdir. Souk Sava dneminde Batl lkeler tarafndan oluturulan kuatma siyasetinin oluturduu ember Sovyetler Birliinin dalmas ile daralmaya balam, hedef lkede nce Bat yanls rejimin kurulmas sonra bu lkenin NATO yesi yaplmas yoluyla gerekletirilen yaylmac siyaset ile daralma daha da artmtr. Moskova ile Dou Avrupa’da NATO’nun snrlar artk bin kilometrenin altna inmitir. NATO ve Rusya arasndaki muhtemel atma riski daha da artmtr. Bu durum karsnda bata Rusya olmak zere bahse konu lkeler muhtemel atma riskine kar kendi snrlarnn dnda savunma stratejileri gelitirmilerdir. Konvansiyonel bir savan tm insanla ve kapitalist sisteme verecei zarar nedeni ile lokalize edilmi, alan ve snrlar belirli olan yeni sava biimleri ve atmalar yaanmaktadr.
Vekalet savalar
Dou Avrupa’da imdilik Ukrayna-Rusya arasnda yine snrlar izilmi alan belli olan bir sava konvansiyonel apl olarak yaanyor. Ancak bu savata olduu gibi bugn birok sava veklet savalar adn verdiimiz sistemle devam ediyor. Devletlerin dorudan kar karya gelmek istememesine bal olarak gelien bu savalar jeopolitik mcadeleye sahne olan lkenin topraklarnda yrtlyor.
Kendi ierisinde kutuplatrlan lkeler veklet savalar eli ile kendi lkelerinde iktidar, dardaki bir g adna kontrol etmeye almaktadr. Bu noktada bahse konu koullar ierisinde vekalet savalar ve paramiliter yaplanmalar n plana kmtr. ok aktrl d glerin katlm ile gelien Suriye savanda devletlerin dorudan kar karya gelmemek adna veklet savalar yrtt bilinen bir gerektir. Tabii vekalet savalarn bata ABD olmak zere birok lke kullanmaktadr. Hatta zel paramiliter irketler ABD’nin Irak’ igal ettii Birinci Krfez savandan sonra ilk kez grlmeye balamtr. Executive Outcomes adl zel irket bir taraftan maden ve uluslararas ticaret irketi gibi grnse de ayn zamanda ABD adna uluslararas gvenlik meselelerinde etkin rol oynamtr. Bu tarz yaplanmalar ABD’nin Irak’ ikinci kez igali ile daha da artmtr. 1997’de Amerikan Deniz Kuvvetleri bnyesindeki zel birliklerde grev yapm Erik Prince tarafndan kurulan Blackwater gvenlik irketi bu anlamda ok nemli bir oluumdur.
VK Wagner veya “balina grubu” olarak bilinen Rus paramiliter yaplanmasnn adn son yllarda sklkla duyuyoruz. Yevgeniy Prigojin adl eski bir Rus asker ve i adam tarafndan kurulan bu paramiliter yaplanma Rusya adna yaklak 12 yldr etkin grevler stleniyor. Tabii bu yaplanma yeni bir oluum deil. Bu yaplanma ilk olarak “Slavyanskiy Korpus” yani “Slav kolordusu” adyla resm olarak 2013 ylnda Hong Kong’a kaytl bir zel irket olarak kuruldu. O zaman banda eski bir asker ve istihbarat olan Dimitriy Utkin vard veya en azndan byle biliniyordu. Ancak gerek patronun Putin ve Kremlin’e yakn Rusya’da restoran ve kafe sektrnde faaliyet gsteren i adam Prigojin olduu daha sonralar anlalm oldu. Getiimiz gn ua dene kadar paramiliter yaplanmann bandaki isimdi. Dnya onu getiimiz haziran aynda Rusya’da Putin’e kar darbe giriiminde bulunmas ile daha da yakndan tanmt.
Wagner adl paramiliter grup, Rusya adna bata Suriye, Orta Afrika cumhuriyetleri Libya, Ukrayna ve Mali gibi lkelerde askeri ve silahl faaliyetler yrtt ve yrtmeye devam ediyor. Saylarnn yaklak olarak 30 bin civarnda olduu tahmin ediliyor. Aslnda ilk kez Suriye savann en balarnda askeri ve teknik danman olarak blgeye intikal ettiler. Ancak ilk ve belki de en nemli grevlerinden birisi Krm’n 2014’te igali ve akabinde Lugansky ve Donetsk blgelerinde “opolents” yani gnlller ordusu olarak burada yrtlen savalar oldu.
Ukrayna ile ezamanl olarak Suriye’de de etkin bir rol oynayan yaplanma, zellikle Libya’da 2015’te Birlemi Milletler tarafndan desteklenen ulusal mutabakat hkmetinin ynetime gelmesiyle birlikte Rusya adna operasyonlar yapt. Afrika’da zellikle Mali’de Fransz kart isyanc askerler tarafndan yaplan darbe srecini destekledi. Mali bakentinde ve ehirlerinde etkin olarak bu srece katld. Dahas 2020 ve 2021 yllarnda gerekleen iki darbe arasnda Rusya Dileri Bakan Lavrov darbeyi yapan isyanc glere askeri ekipman yardmnda bulunmaya devam edeceklerini aklad. Bu aklama aslnda Mali’de Fransz yanls rejime kar yaplan darbede Rusya’nn paramiliter rgt Wagner ile iin en bandan bu yana sahada olduunu gstermesi bakmndan nemli. Yine orta Afrika Cumhuriyeti’nde vuku bulan olaylarda da Wagner grubunu etkin bir ekilde gryoruz.
lk iaretler
Wagner adl paramiliter grubun etkin olduu bu lkeler dnda baka Afrika lkelerinde de dnem dnem bulunduklarn biliyoruz. Rusya ve Bat arasnda yaanan jeopolitik savan Afrika ktasnda da etkin bir ekilde yaand bilgisi nda bu paramiliter yaplanmann Afrika ktasnda Rusya’nn Batl lkelere yakn rejimleri devirme abasnda etkin rol oynadn ve ileride daha da oynayacan sylemek mmkn. Tabii Wagner grubunun son dnemde Rus ordusunun Ukrayna cephesinde istediini sahada alamamasndan kaynakl Afrika’da daha pasif olduunu sylemek doru olacaktr. Bu paramiliter rgt Ukrayna Rusya savanda zellikle dou Ukrayna topraklarnda Rus ordusunun istediini henz alamamasna bal olarak tm gc ile blgede bulunuyor. Sahada elde edilemeyen baar ya da baarszlklar nedeniyle Kremlin’e bal olan bu paraminiler rgt, Kremlin’e kar, Putin’in iktidara kar bir isyan hareketi gerekletirdi. Tm dnyay akna uratan bu isyan hareketinin arkasnda yatan sebeplere dair ok ey konuulsa da Rusya Savunma Bakan Sergey oygu ve Rusya Genel Kurmay Bakan Gerasimov ile paramiliter grup Wagner lideri Prigojin arasndaki anlamazlklar aslnda bu isyann asl nedeni. Bu anlamazlklarn gn yzne isyan hareketi ile beraber ktn dnmek yanl olacaktr. Bu anlamazlklara neden olan ey aslnda sahada istenilen sonularn bir trl alnamamas ve Prigojin’in oygu ve Gerasimov’u beceriksizlikle sulamasdr. Rus ordusunun Ukrayna cephesi komutanlarn sklkla deitirdii bilgisi temelinde baarszlk iddialarn doruluyor. Ekim aynda Ukrayna’nn bir dizi kar atakla savan seyrini deitirmesinin ardndan “Komutan Armageddon” lakapl Sergey Surovikin, Rusya’nn Ukrayna’daki askeri harekatna liderlik etmesi iin atanmt. Rusya Savunma Bakan ve Ukrayna’da sava alannda atlan bir dizi geri adm nedeniyle Rusya’daki ahinlerin ve Wagner’in eletirilerinin hedefi olan Sergey oygu, Genelkurmay Bakan Valery Gerasimov’u Ukrayna’daki harekat ynetmesi iin Surovikin’in yerine atad. Ancak Rus sava gcnn asker bakmndan sahadaki yetersizlii her halkarda gzler nndedir. Buna bal olarak sahada daha etkin ve baarl operasyonlar yrten Wagner askerlerinin kontrolnn Rusya Savunma Bakanlna bal ordu bnyesine gemesi oygu ve Gerasimov iin nemli bir mesele haline gelmitir. Ancak bu istein nndeki engel Prigojin’in ta kendisi olmutur. ki taraf arasndaki anlamazln gn yzne kt ilk gelime ise bilinenin aksine isyan hareketi deil Saint Petersburg’da Yevgeniy Prigojin’e ait olan bir kafede 2 Nisan 2023 gnnde yaanan patlamadr. Kk bir heykelcik ierisinde son derece profesyonelce yerletirilen bomba burada patlatlm ve bu patlamada Prigojin’e son derece yakn bir isim olan Vladen Tatarski adl sava muhabiri hayatn kaybetmesidir. Yine bu saldrda 30’u akn insan yaralanmtr. Hediye olarak takdim edilen heykelciin ierisinde yerletirilen bombann etkisi ve gc ortadadr. Bu olayn failleri veya bu olayn arkasnda kimin durduuna dair halen hibir bilgi mevcut deil. Ancak Prigojin’in de aklamalarndan anladmz zere bu saldr Ukrayna tarafndan organize edilen bir saldr deildi. Byle bir yargya varmak hatal olabilir ancak saldrnn hazrlan biimi ve faillere dair hibir bilginin olmamas bu saldrnn ieriden olduu dnmemize neden oluyor. Ayn zamanda bu saldrdan sonra Prigojin’in tm Rusya’da konferanslar ve seminerler vermek suretiyle Wagner propagandasn yaparak Rus toplumu nezdinde poplarite kazanmak istemesi de tesadfi deildir. Bu poplaritenin arkasnda yatan ey rekabet ierisinde olduu merkezi iktidara kar kamuoyu nezdinde meruiyet ve g salamak olarak okunmaldr. Kald ki hlihazrda Wagner grubu Rus toplumunda savan kahramanlar olarak zaten nemli bir etkiye sahip. Rus d politikasnda ve Rus ordusunun yrtt savalarda bu yaplanma Rus ordusunun sahada verdii mcadele ok nemli rol oynuyor. Bu paramiliter grubun tamamen Rusya Savunma Bakanl’na balanmas ve Savunma Bakanlnn direktifleriyle sahada savamaya devam etmesi stratejik bir adm olarak grlmtr. Bu admn nndeki engel olan Prigojin’in kafede yaanan patlamadan sonra da Ukrayna cephesinde birka kez farkl yntemlerle kendisine ve yakn ekibine saldrlarda bulunulduunu iddia etti. Ancak tm bu olanlardan sonra isyan hareketine giren Wagner askerleri Rostov ehrinde Rusya Gney Ordu Komutanl binasn ele geirmiler ve hatta Moskova ynl olarak da yrye gemilerdir. Vladimir Putin ile yaplan grmeden sonra darbe giriimi sonlandrlm ve Wagner askerlerinin Beyaz Rusya’ya gemesi salanmt. Tabii darbe giriiminden sonra Rusya Savunma Bakanl Wagner grubuna bal askerlerle yeni haklar tand ve szlemeler yapld. Bu ilk etapta bir tavizmi gibi grnse de Wagner askerlerini Savunma Bakanlna balamak iin atlm ilk admd.
Bugn Wagner grubu Beyaz Rusya’da konulanmak suretiyle hem Beyaz Rusya ordusuna eitim veriyor hem de her ne kadar ok dillendirilmese de Polonya’nn yeni bir cephe ile Rusya Ukrayna savana dahil olmas ihtimaline kar Beyaz Rusya’da hazrlklar yapyor. Dier yandan beyaz Rusya ile Rusya’nn Baltk denizi kenarnda kalan toprak paras Kaliningrad arasndaki 100 kilometrelik “Suvalkskiy Koridoru’nun” muhtemel bir sava esnasnda kontrol edilerek Kaliningrad’n Beyaz Rusya’ya balanmas ihtimali zerinde paramiliter grup Wagner’in almas sz konusu. Kald ki Polonya’nn beyaz Rusya ile snr problemleri nedeni ile yaayaca bir atma veya sava durumunda gerek Beyaz Rusya’nn korunmas gerekse Polonya’ya kar savamas iin Wagner grubu Beyaz Rusya ordusu ile birlikte ortak eitimler ve tatbikatlar yapyor. Bu anlamda Wagner stratejik bir enstrman olarak Kremlin’in Savunma ve gvenlik politikalarnda burada da ok nemli bir rol oynuyor. Bylesi nemli bir yapnn Dou Avrupa’da yeni cephelerin almas riskinin yaand bir dnemde Rus ordusunun sava gcne katks her zamankinden daha nemli. Bu nedenle gerekletirilen isyan hareketinin tekrarlanmas ihtimali ve Polonya Beyaz Rusya savann patlak vermesi durumunda Rus ordusu yumuak karnn kapatmak ve sava gcn artrmak istemektedir. Bu istek ise sadk askerlerden oluan Wagner grubunun Rus ordusu ile dorudan entegre edilmesi ile mmkn olacaktr. Sonu olarak Prigojin, onun sa kolu olan ve ayn zamanda Wagner grubunun ilk lideri olarak bilinen Dimitriy Utkin’in de iinde bulunduu uan dmesi ile Wagner’in ba kesilmitir. ok farkl senaryolarn bulunduu uak dme hadisesinin detaylarnn ne olduuna taklmadan unu sylemek mmkn: Rusya’da yarm kalan i tamamlanmakla birlikte Rusya cephede artk kendine kendi iinden bir rakibin kmasna msaade etmeyecektir. Bir ksm Wagner askeri intikam almaktan bahsetse de grup yesi askerler bundan byle Rus ordusuna bal olarak alacaktr. Rus devlet gelenekleri iki bal bir yapya asla msaade etmeyecei gibi kritik tarihi dnemelerde bylesi riskleri ortadan kaldrmaktan da geri durmamtr ve duramayacaktr.