Milli stihbarat Akademisi Dr. retim yesi Hakk Uygur, ran’n srail misillemesi zerine vekalet savalarndaki gncel durumu AA Analiz iin kaleme ald.
Hamas ve Filistinli dier direni gruplar tarafndan 7 Ekim 2023’te gerekletirilen Aksa Tufan operasyonu birok ynyle bir milat olarak nitelendirildi ve olay farkl boyutlaryla deerlendirildi. Trk yetkililer tarafndan ilk gnden itibaren dile getirilen endieler arasnda, srail ve ran arasndaki glge ve vekalet savalarnn sona ermesi, dorudan geni apl bir atmann yaylmas ihtimali de yer alyordu. Sonraki 6 ay boyunca srail’in Filistinlilere ynelik soykrm seviyesindeki ar g kullanmna ve kuzey cephesinde 300’e yakn Hizbullah militann ldrmesine ramen atmalar dorudan savaa dnmedi. Bununla birlikte, srail 1 Nisan’da ran’n am’daki Elilik kampsnde yer alan Konsolosluk binasna dzenledii hava saldrsnda 7’si ranl 13 askeri yetkiliyi ldrd ve sava esnasnda bile genellikle hedef alnmayan diplomatik dokunulmazl aka ihlal etti. Bu admla srail, yalnzca sava sularna bir yenisini eklemekle kalmad, ran ve srail arasndaki her trl angajman kuralnn ve caydrclk dengesinin anlamn yitirdiini net bir ekilde gsterdi.
– RAN’IN MSLLEME SALDIRISI
Aslna baklacak olursa srail son 15 yldr bata nkleer tesisler ve yetkililer olmak zere gerek lke iinde gerek dnda ran’ zaten hedef alyordu. zellikle Suriye ve Irak’ta ok sayda ranl “askeri danman” hayatn kaybetti ve bunlarn arasnda st dzey komutanlar da bulunuyordu. ranl yetkililer daha nce de krmz izgilerinin aldn aklasalar da misilleme abalar siber saldrlar, Lbnan ya da Suriye’den clz fze saldrlaryla snrl kalyordu ve bu durum srail’de ve gzlemcilerde ran’n cevap verme niyetine ya da imkanna sahip olmadn dndryordu. Nitekim ran’n en sert tepkisini gsterdii Kasm Sleymani suikastnda dahi Amerika Birleik Devletleri’nin (ABD) tepkisinin fazlaca sembolik kald dikkatlerden kamad. Yine de eski ABD Bakan Donald Trump’n yllar sonra yapt aklamada srail Babakan Binyamin Netanyahu’nun son anda ortak saldrdan vazgemesi zerine ABD’nin bu eylemi tek bana gerekletirdii aklamas nemli bir ayrntyd.
Anlatlanlar nda 1 Nisan saldrsnn ardndan ran’n kesin ve sert bir ekilde cevap vereceini ve srail’i “cezalandracan” aklamas artc olmayan ekilde ihtiyatla karland. Ancak lkeyi yakndan takip eden uzmanlar, yetkililerin ifadelerindeki ve diplomatik tavrlarndaki farkll net bir ekilde grdler. Bu durum Tahran’n gerilimi drmek iin devreye girmek isteyen lkelere verdii yantlarda da fark edildi. Katar, Trkiye ve Umman gibi blge lkeleri ran’n bu sefer srail’e anlaml bir cevap vereceini renen lkelerin banda geliyordu. Bununla birlikte ran’n son 20 yldr blgesel nfuzunun artmasna paralel olarak srail karsnda alttan alan ve “stratejik sabr” olarak nitelendirdii politikalar, lkenin ABD ile dorudan ve araclar zerinden gerekletirdii 10 gn akn youn diplomatik pazarlklarla birletirildiinde Tahran’n uzun vadeli yaklamnda deiiklik yapmayaca, “srail ve ABD’ye koz vermemek iin” bir misillemede bulunsa bile en iyimser tahminle edeer bir saldr dzenleyecei bekleniyordu. Bu erevede srail’in blge lkelerindeki bir temsilciliini hedef alaca konusunda uluslararas uzmanlarda hatta istihbarat topluluklarnda genel bir kan olumutu. srail’in blgedeki temsilciliklerinin nemli bir ksmn tahliye etmesi de bu karm doruluyordu.
Dolaysyla ran’n 13 Nisan’ 14 Nisan’a balayan gece yzlerce kamikaze dron ve onlarca balistik ve seyir fzesinden oluan geni kapsaml bir saldry dorudan srail topraklarna yneltmesi biroklar iin srpriz oldu. ABD, ngiltere, Fransa ve rdn’n de iinde yer ald lkeler, srail’in savunmasna yardmc oldular. Yava hzla hareket eden seyir fzelerinin ve kamikaze dronlarn hepsinin daha srail’e varmadan Irak ve rdn zerinde ittifak hava kuvvetlerince drld yetkililer tarafndan akland. Yine ran tarafndan gnderilen balistik fzelerin de yalnzca 10 kadarnn srail hava savunma sistemlerini aabildii ve bunlardan bazlarnn askeri slere ve havalimanlarna czi hasar verdii akland. srail’in syleminde, saldrda “Drzi bir kz ocuunun” yaraland vurguland. ABD ynetimi olayn hemen ardndan saldr aralarnn yzde 99 orannda engellendiini bildirirken bizzat ABD Bakan Joe Biden, Netanyahu’yu arayarak “kazand zaferden tr” tebrik etti.
– SRAL’N DOKUNULMAZLIK SYLEMNE BYK DARBE
phesiz ran’n 13 Nisan saldrsnn sembolik nemi yol at hasardan ok daha nemli. 45 yllk husumet dneminde Krfez’deki “it dalalarna”, nc lkelerdeki bombal saldrlara, Irak’taki bilek greine, ran iindeki sabotaj ve suikastlara ya da vekil mttefik gler araclyla srail’e saldrlara ramen ne ran’n ne de ABD-srail cephesinin dorudan birbirlerinin topraklarn hedef aldklarna dair ak kaynaklarda bir bilgi bulunmuyor. Bu nedenden tr ar ihtiyatl tavr nedeniyle gerek lke iindeki ideolojik gruplardan gerekse de en yakn vekil glerinden dahi eletiriler alan Tahran’n nasl olup da uzun soluklu siyaset tarzn bir kenara braktnn ve blgedeki 40 yllk kazanmlarn topyekun bir sava ihtimaliyle riske attnn zerinde durulmas gerekiyor. Gazze’de rehineleri kurtarma ve Hamas’ bitirme gibi ilan edilen hedeflerine ulaamayan, uygulad soykrm nedeniyle geleneksel destekilerinden bile tepki gren Netanyahu liderliindeki radikal dinci kesimler ise sava yayma ve yanlarna aldklar ABD desteiyle ran ve vekil glerinden kesin bir ekilde kurtulma niyeti iinde olduklarn ifade ettiler. Anlalan o ki ran edeer bir saldrnn srail ve sorgusuz destekisi ABD karsnda caydrc olmayacan dnd ve sabrnn gerekten tatn, bir adm sonrasnn kapsaml bir sava olduunu kesin bir biimde vurgulamak istedi. Nitekim ranl yetkililer hedeflerinin srail’e byk bir darbe vurmaktan ziyade siyasi mesaj vermek olduunun ancak srail’in ran iinde ya da dnda kendilerini hedef almas durumunda ok daha geni lekli ve sert bir saldrda bulunulacaklarnn altn izdiler.
Bu yaznn yazld esnada srail’in ran’n oyun deitirici hamlesine nasl cevap verecei belirsizliini koruyordu ancak ran ve Pakistan arasnda yaanan karlkl fze dellosuna benzer bir ekilde olayn iki taraf da memnun edecek ekilde kapanmas dk ihtimal. srail cevap vermemesi durumunda sembolik nemi ok yksek bu olayn on yllardr ina ettii dokunulmazlk sylemine ve imajna ciddi bir darbe vuracan biliyor. te yandan benzer bir misillemenin kapsaml bir savaa yol amasna kesin gzyle baklyor. Nitekim Hizbullah’n 17 Nisan’da ilk kez kulland bir kamikaze dron olan Ebabil-2 ile bazlar ar olmak zere 18 srailliyi yaralamas kar cephenin tam lekli bir karlamaya hazr olduunun mesaj olarak okunmal.
srailli diplomatlarn ve stratejistlerin tpk ranl mevkidalarnn yapt gibi isteyen kesimlerin kmseyerek yok sayabilecei, muhataplarnn ise neminin farkna varabilecekleri ve yeniden caydrclk ina edecek bir yntem bulmalar gerekiyor. Her halkarda iki cephe arasndaki gerilimin dorudan karlama halini ald bir dneme girilmi durumda. Bu durum tm blgeyi olduu gibi Trkiye’yi de yakndan ilgilendiriyor. Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoan ve Dileri Bakan Hakan Fidan’n ilgiyi yeniden Filistin’e ekmeye ynelik aklamalar bu balamda deerlendirmelidir. Son olarak Cumhurbakan Erdoan’n gerekletirdii Irak ziyaretinin ana temas maddelerinden birisi de blgesel atma ihtimali ve bunun muhtemel yansmalaryd. ABD-ran geriliminden bunalan Irak ile giriilecek kapsaml bir ibirlii, btn blgeye atma ve gerilimlerin dnda pozitif ve kazan kazan ilkesine dayal bir gndemin de mmkn olduu mesajn verecektir.
[Dr. Hakk Uygur, Milli stihbarat Akademisi retim yesi’dir.]
* Makalelerdeki fikirler yazarna aittir ve Anadolu Ajansnn editryal politikasn yanstmayabilir.