ABD, zellikle de Fransa ve ngiltere kaynakl haberlerde “Almanya, Avrupa’nn yeni hasta adam” gibi yorumlar ve makaleler okuyoruz. nk Alman sanayisinde aylardr sipariler artmyor, retim yatay veya yer yer azalarak yaplyor, baz sektrlerin teknolojik geliime uyumu yetersiz bulunuyor, inaat sektr ise btn alt sektrleriyle beraber tam bir dte. Srekli verdii d ticaret fazlasyla bugne kadar dnya medyasnda olumlu anlamda konu olan Alman ekonomisi son iki eyrekte daralma yaad. Yani ekonomisi kld.
En fazla ABD’nin istekli olduu Rusya-Ukrayna Sava 1,5 yln doldurdu. yle anlalyor ki lmler, yaralanmalar, zarar gren altyap ve daha da nemlisi parampara olan toplumlar pek de kimsenin umurunda deil. Durumun vahametini kavrayan ve bar iin byk aba sarf eden tek lke Trkiye. Zararn en by phesiz ki Rusya ve Ukrayna’ya nk birbiriyle savaan bu iki lke sadece askerini, tehizatn, mhimmatn kaybetmiyor. En nemlisi geleceini, itibarn, umudunu, zamann kaybediyor.
Kaybedenlerin ikinci srasnda kim var derseniz; “kesinlikle Avrupa var” diyebiliriz. Milyonlarca Ukraynal savatan kaarak daha gvenli bulduu Avrupa lkelerine geti, mlteci olarak snd. Bu ykn sklet merkezi imdilik Polonya. Tabii evredeki dier lkeler de bu durumdan olumsuz etkilendiler. Almanya, Macaristan, Romanya, Baltk Cumhuriyetleri de beklenmedik bu yke, maliyete imdilik katlanyor. Rusya’dan da ayn sebeple ok sayda vatanda ayrld. Hem Rusya hem de Ukrayna’dan Trkiye’ye gelen kii says da ok yksek. Ev kiralayan da var, satn alan da. Geenlerde grdm bir istatistik yabanclara ev satlarnda Rusya’nn ba ektiini gsteriyordu. Hani Ukrayna da hi fena deil sralamada. Ama zannetmeyin ki konut fiyatlarndaki artn sebebi Rus ve Ukraynallarn Trkiye’den konut almas. nk rakamlar diyor ki; konut satlarnda yabanclarn pay en youn zamanlarda bile toplam satlar iinde yzde 3′ gemiyor.
AVRUPA ZORLANIYOR
Avrupa’nn bugnk zenginlik seviyesinin bir sebebi eski kolonilerini halen smrmeye devam etmesi ve dolaysyla en nemli ve stratejik kaynaklar, hammaddeleri, cevherleri kurua almas ise, ikincisi de Rus enerjisini onlarca yl boyunca ucuza temin edebilmesidir. nann Avrupa’nn btn deerler manzumesine ve bilime dayal verimlilik vurgusuna ramen bu ucuz hammadde ve enerji meselesi denklemden karldnda Avrupa’nn birok lkesinin eitli sektrlerinde faaliyet gsteren irketleri rekabeti olamayacandan zorlanacak, kepenk indirecek, iflasn isteyecektir. Bunu temin edeceiniz veriden de, son birka yldr yaanan gelimelerden de takip ve teyit edebilirsiniz. Bir de kendi deneyimim asndan zellikle Fransa, talya, Almanya gibi Avrupa’nn kk sanayisini oluturan byk lkelerde yaama ve i yapma imkan bulmu birisi olarak teyit etmek isterim ki “deniz gerekten bitti”, bitiyor. 1990’larn ikinci yarsnda Avrupa’da ynettiim o iletmeler, mal aldm tedarikiler, ziyaret ettiim yzlerce fabrika bugn farkl bir gereklikle yzleiyor. Rusya’nn eskisi kadar kolay, olaan ve ucuz enerji tedarikisi olmaktan kt yeni bir dnemde Avrupa daha da zorlanacaktr. Kald ki Rusya artk Avrupa iin kolay avlanacak, ele geirilecek bir pazar da deildir.
imdilerde ABD, zellikle de Fransa ve ngiltere kaynakl haberlerde “Almanya, Avrupa’nn yeni hasta adam” gibi yorumlar ve makaleler okuyoruz. nk Alman sanayisinde aylardr sipariler artmyor, retim yatay veya yer yer azalarak yaplyor, baz sektrlerin teknolojik geliime uyumu yetersiz bulunuyor, inaat sektr ise btn alt sektrleriyle beraber tam bir dte. Srekli verdii d ticaret fazlasyla bugne kadar dnya medyasnda olumlu anlamda konu olan Alman ekonomisi son iki eyrekte daralma yaad. Yani ekonomisi kld. eliinin kalitesiyle, KEA, Volvo, ABB, SKF gibi birok gl irketiyle bilinen sve de son eyrekte kld. Her ne kadar Avrupa’y tahayyl ederken farkl dil, kltr, etnik yap ve kimlik n plana ksa da, aslnda Avrupa finans ve sanayi asndan byk ve adeta tek para bir tedarik zinciri saylabilir. Yani Bulgaristan’dan veya Hrvatistan’dan giri yaptnzda kimsenin size dur demesine gerek kalmadan ister batda Portekiz’e kadar, ister kuzeyde Norve’in kutba uzanan ucuna kadar binlerce kilometre savrulur gidebilirsiniz. Avrupa Birlii bir haliyle byk bir retim ve refah birliidir, dier bir haliyle ise tulalardan birini ektiinizde kebilecek marur ve krlgan bir yapdr.
KLT TAI
Gelmi gemi en nemli mimarlardan biri olan Mimar Sinan’n kpr ve kemerlerde kulland kilit tann Avrupa ekonomisindeki analojik karl Almanya’dr. Almanya demek ok dorudan Hollanda, Danimarka, Avusturya, hatta sve demektir. Son birka on yldr Avrupa’nn en byk ekonomisi olan Almanya’nn zellikle Avrupa Birlii’nde sz sahibi olduunu gayet iyi biliyoruz. Nitekim Merkel’in 20 yla yakn gl liderlii hem Almanya’y hem de Avrupa’y ayakta tutmay baard. Merkel iktidar Avrupa dengelerini daha iyi ynetiyordu, hatta Avrupa-Rusya ve Avrupa-Trkiye ilikilerini de testiyi krmadan yrtebiliyordu. te Merkel’in siyaseti brakmas, hatta belki de braktrlmas kreselciler iin “sadece zayflayan bir Almanya’nn deil, zayflayan bir Avrupa’nn” kapsn aralad.
kinci Dnya Sava’n kaybeden faist Almanya sahip olduu sanayi ve retim kodlaryla tekrar ayaa kalkt, birlii nce yaplandrd sonra glendirdi, hatta o kadar ki 1989’da yklan Berlin Duvar sonras birka trilyon dolar harcayarak iki Almanya’y birletirmeyi baard. Reagan ve Thatcher’n ada olan Helmut Kohl, Hristiyan Demokrat Parti’nin lideri olarak Almanya’y 1982-1998 yllar arasnda 16 yl ynetirken istikrarl bir bymeyi salad. 1998-2005 arasnda greve gelen Sosyal Demokrat Parti’nin lideri Gerhard Schrder, Tony Blair’in ii bo “nc yolu”nun babo takipisi olup duvara toslamad m? Zaten hemen sonrasnda 2005-2021 yllar arasnda tekrar gl Almanya’y yaplandran Angela Merkel’in hikayesini biliyoruz. Ne tesadftr ki o da Kohl gibi Hristiyan Demokratlarn lideriydi. imdi ise kendinden menkul bir sosyal demokrat lider olan Olaf Scholz Almanya’nn banda. Almanya’nn banda bugn gerekten biri var m, kimse emin deil. Babo bir mayn misali Almanya salnyor. Nitekim Scholz’un baa gemesinden sadece birka ay sonra ABD’nin gle oynaya Rusya-Ukrayna Sava’n balatmas tesadf olabilir mi?
MENDERES-ZAL-ERDOAN
ABD’de nfusun yaklak yzde 20’si gnlk gazeteyi tam olarak okuyup anlayamaz. Ama tutun ki siyasi analiz yapabilecek birini bulup sorsanz, ABD siyasi tarihinin son 50 ylnda tarihe iz brakan (yani legacy’si olan) en baarl bakannn muhtemelen sa siyaseti Reagan olduunu syleyecektir size. Almanya’da da Kohl ve Merkel 16’ar yl babakanlk yapm sa tandansl baarl siyasetiler olarak kabul edilir. Birileri “benim oyum obanla bir mi” gibi ipe sapa gelmez laflar etse de, tepeden bakmak bir grup Jakoben’in elinde kt bir silah olarak arasallasa da, Trk toplumu her frsatta kendisine hizmet edecek liderleri i ve d dinamiklere bakmadan baa getirdiini hatrlayalm. rnein Menderes, Milli ef smet nn’ye ramen arka arkaya dnem babakan olarak seildi. zal ise Amerika’nn “bizim ocuklar” dedii darbeci generallerin semene Turgut Sunalp’in horoz amblemli partisini adres gstermesine ramen iki dnem arka arkaya babakanlk koltuuna oturmay baard. Toplum ayn feraseti yine 2002-2028 yllar arasnda Erdoan’dan yana gsterdi. Trk semeni ak seimlerle yaplan demokratik yarta iktidar Erdoan’a tam be dnemdir teslim ediyor. yle ki dnya medyasnn, finans kurulularnn ve etki ajanlarnn yanl ynlendirmesine bile ferasetiyle, irfanyla, inancyla direniyor.
Gelelim Trkiye’nin son dnemlerine damga vuran sosyal demokratlara. Hemen en bata syleyelim ki Trkiye’de temel ve kavramsal bir hata yaplyor. CHP, Trkiye’nin sol partisi deildir. Aslnda CHP hibir zaman sol olmamtr, iddiasnda bile bulunmamtr. CHP; kurucu, cumhuriyeti, devleti, brokrasiye ve askere dayal, sekinci ve zaman zaman Jakoben bir siyasi partidir. phesiz ki en eski ve kkl partimizdir ancak sol deil, hatta kk denemeler yapmaya alsa bile sosyal demokrat bir parti bile deildir. Ecevit’in 1970’lerin ilk yllarna damgasn vuran “Toprak leyenin, Su Kullanann” slogan dnda gereki, ii dolu, ideolojik tutarll olan, toplumda karlk bulan bir aray, gz dolduran bir alm sz konusu olmamtr. Tabii Deniz Baykal’n Ricky Martin ile “Un, Dos, Tres, Maria”l gnleri de, Kemal Kldarolu’nun Jeremy Rifkin’dan medet uman yaklam da siyasi arenamzda hazrlkl ve iddial olmaktan ziyade akn ve aresiz olarak deerlendirilmitir. Blair ve Schrder’in “nc yol” romantizmi hatrladmz kadaryla Baykal’n ilgisini pek ekmiti. Zaten CHP tabannda pek istenmese de Dervi’in partiye dahli ite bu nc yol dnmyle mmkn olabilmiti.
DNYA DEYOR
Dnya yle hzl deiiyor ki bildiimiz, kabul ettiimiz her ey tek tek yklyor. Kavramlar, ideolojiler, stratejik i birlikleri, kamplar, i modelleri, tketim davranlar eskiyor, yerine yeni kalplar gelip oturuyor. Tam yenilerine almaya alyoruz ki bir bakmsn onlar da eskimi. G8’den karlan Rusya’ya ambargo uygulanyor ama pek fazla bir sonu alnamyor. rnein Rusya’nn Baltk Denizi’nin altndan geerek Almanya’ya ve oradan da Avrupa’ya gaz tad Nord Stream Boru Hatt vurularak havaya uuruluyor. Saldrnn ngiltere-ABD plan olduu biliniyor, ak kaynaklarca yazlyor iziliyor, zarar en fazla Almanya’ya ve Kta Avrupas’na oluyor ama yeni iktidara gelen Scholz’un sesini, isyann, bakaldrn duyannz oluyor mu? Olmuyor nk o da herkes gibi izliyor ve Alman ekonomisi sinyal vermeye devam ediyor. Avrupa’da dengeleri ve deerleri altst eden btn bu sevimsiz gelimeler yaanrken ve zellikle gen kuaklar iin umutlar azalrken ne yazk ki rklk, yabanc dmanl, nefret sular hzla ykseliyor.
G7 kendi problemleriyle urarken, BRICS lkeleri de dnyann en temel sorunlarndan biri olan dolarizasyona kar ok nemli ve stratejik areler gelitirmekle megul. Brezilya, Rusya, Hindistan, in ve Gney Afrika’dan oluan BRICS ittifak Suudi Arabistan, Arjantin, Birleik Arap Emirlikleri, Etiyopya, ran ve Msr ‘n yelik bavurularn kabul ederek yeni lkelerle sath geniletiyor. Dier taraftan da ABD dolarnn kresel hakimiyetine son vermek amacyla yeni bir para birimi karmay bile dnyor. Unutmayalm ki; ABD iin dolara zarar verecek, hegemonyasn kracak her kk hamle eskiden sava sebebiydi ancak artk ABD kendinde o gc hissetmiyor.
Bir baka nemli ve Trkiye’yi de ok ilgilendiren konu ise Sahraalt Afrika’da yaanan gelimeler. nk Trkiye Afrika’ya son 15-20 yldr titiz, dengeli, insani ve eitler ilikisine dayal bir alm ve yatrm iinde. Son gelimelerde gryoruz ki emei, hammaddesi, cevherleri, kaynaklar yok pahasna smrlen Mali, Burkina Faso, Nijer ve Gine gibi lkeler Avrupa’nn emperyal glerini lkesinden atmaya alyor. Yanna ABD’yi de almaya alan bata Fransa gibi lkeler muhtemel kaybn byk olacan bildiinden bu lkelere askeri mdahale sinyali veriyor. Ne ilgintir ki ban Nijerya’nn ektii Togo, Gana, Benin, Fildii Sahilleri, Senegal gibi lkeler ise eski dzenin devamndan yana; zgrln ve bamszln arayan bu lkelere silahl mdahale edebileceini ifade ediyor. ECOWAS lkeleri olarak bilinen bu geni corafya ne yazk ki ikiye blnm durumda. Gariptir ki gneydekiler emperyal dzenin devamndan yana bir tavr ierisinde.
TRKYE’NN DURUMU
Bu hzl deiim ve yeni kamplama ierisinde Trkiye iin yeni frsat koridorlar alabilir. Trkiye birok uluslararas krizde tarafsz ve ara bulucu, bar salayc konumunu tahkim etti. Etmeye de devam edecek. Bunu en son Rusya-Ukrayna Sava’nda ve Tahl Koridoru Anlamas’nda grdk. Trkiye kendi gvenliini teminat altna almak, gerektiinde kendi gbeini kesebilmek, dost ve mttefiklerinin ihtiyalarn karlayabilmek, yeni eksenlerde yeni i birlikleri kurmak iin byk bir devinim ierisinde. Doal olarak zorluklar ve skntlar da yok deil. Ancak son dnemlerde yaanan olaylarda deneyimlediimiz gibi; Trkiye teknolojik geliimini, giriimci ekosistemini, eitim altyapsn, bata savunma sanayi olmak zeri ana sektrlerini, kltrden spora hemen her alanda yumuak g unsurlarn daha fazla tahkim ettike kendi bamsz ve zgr politikalarn ve arzu ettii stratejik kamplarn kurup ynetebilecek bir lke haline gelecektir.