Trkiye, srail’in Gazze’ye saldrlarnn durdurulmas iin 7 Ekim 2023’ten bu yana youn diplomasi trafiini srdryor.
Bakan Fidan, Trkiye’nin, srail’in Gazze’deki saldrlarna dair tutumu ve Suudi Arabistan-Trkiye ilikilerine dair Suudi Arabistan merkezli Al Arabiya televizyon kanalna mlakat verdi.
Fidan, mlakatta Trkiye’nin atekesin salanmas ve arabuluculuk abalar iin att admlar anlatt.
Trkiye’nin nceliinin atekesin salanmas olduunu belirten ve bu konuda Katar’la yakn temas halinde olduklarn ifade eden Fidan, “Bir taraftan insani yardmlarn girmesini salamaya dier taraftan da uluslararas sistemi, stratejik ve kalc zm olarak grdmz iki devletli zm iin mobilize etmeye alyoruz. Bu iki sorun dnda, u anda uratmz baka bir ana konu yok.” dedi.
Hamas Siyasi Bro Bakan smail Heniyye’nin stanbul’u ziyareti esnasnda, Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoan ile bir araya gelmesinde, Gazze’deki dramn konuulduunu, bunun dndaki dedikodulara itibar edilmemesi gerektiini syleyen Fidan, “Hangi artlarda atekese ulalabilir? Bu konuda Trkiye’nin grleri nelerdir? Bu eksende bir gr alveriinde bulunuldu.” diye konutu.
Msr ve Katar tarafndan yrtlen mzakere grmelerini desteklediklerini dile getiren Fidan, “Trkiye, 2008-2009’daki ilk Gazze savandan itibaren btn arabuluculuk ve atekes almalarnn ierisinde yer ald. Cumhurbakan’mz o dnem babakand. O dnem bu konuda beni grevlendirmiti. 2008’deki savata konunun iindeydik, daha sonraki Gazze savalarnda da konunun iindeydik. imdi de konunun iindeyim. Farkl rollerle de olsa, hep bu konu zerinde younlam biriyim.” ifadelerini kulland.
Trkiye’nin bu konuda devam eden bir duruu olduunu anlatan Fidan, unlar kaydetti:
“imdi bu meselede u an iin Katar ve Msr’n yrtt mzakerelerin bir sonu vermemi olmas ve u an itibaryla bir sonu vermiyor gibi gzkmesi, bu iki lkenin mzakere pozisyonlarnn baarsz olduu manasna gelmiyor. Bu meselenin zor olduunu kabul etmek lazm. srail’in burada ok anlamaya, uyumaya yanamayan bir tavr ierisinde olduunu kabul etmek lazm. u an kardelerimiz, iki tarafn isteklerini belirli bir noktaya getirmeye alyor. Biz burada bu kardelerimize ve Hamas’a elimizden gelen destei veriyoruz. Onlara mzakereler iin Trkiye’nin olumlu ve yapc katksn sunmaya hazr olduumuzu ifade ediyoruz.”
Dileri Bakan Fidan, grmelerin esas itibaryla atekes konusu etrafnda srdn bildirerek, bunun olduka nemli olduunu ancak atekes sonras Gazze’de ne olacak sorusuna da cevap arandn belirtti.
Fidan, “Tabii ki mevcut sorunla alakal daha byk bir stratejik problemimiz var; o da bu sorunun kalc olarak nasl nihayete erdirilebilecei meselesidir. nk btn Gazze savalarnda her zaman yle bir problemimiz oldu; savalar balad zaman bizler hemen devreye giriyorduk. Atekes nasl salanr? Daha fazla kan dklmesinin nne nasl geebiliriz? nceliklerimiz hep bunlar oluyordu.” diye konutu.
Bakan Fidan, “(Gazze’de) Bu trajediden ders karmazsak, iki devletli zme gitmezsek bu son Gazze sava olmayacak. Baka savalar ve gzyalar bizi bekliyor olacak.” ifadesini kulland.
Atekesin salanmas ve iki devletli zm iin uluslararas kamuoyunun harekete gemesi gerektiini belirten Fidan, szlerini yle srdrd:
“Biz Trkiye olarak almalarmz zellikle bu iki konuda younlatrdk. Hamas yetkililerine, zellikle iki devletli zm konusunda almalar gereken pozisyonun ne olduuna, uluslararas toplumun onlardan ne beklediine ilikin grlerimizi dile getirdik. srail esas itibaryla kendi amacn, kendi niyetlerini gizlemek iin Hamas’ srekli bir c olarak kullanyor. Uluslararas topluma Hamas’ radikal, anlamaya yanamayan irrasyonel bir rgt olarak sunuyor. srail byle yaparak kendi asl hedefini ve amacn kamuoyundan gizlemeye alyor.
imdi bir defa srail’in unu yapmas lazm; demeli ki, ‘Ben, 1967 snrlarn, uluslararas toplumun kabul ettii snrlar kabul ediyorum. Benim bakasnn topranda gzm yok. Bu snrlar benim topram ve ben devlet olarak bu snrlar ierisinde kalmay kabul ediyorum. Bakasnn topra ile ilgilenmiyorum, Filistin toprana bakmyorum’ demesi lazm. Ama srail bunlar demiyor. Onun yerine ne diyor? ‘Ben tm btn bunlar yapyorum, karmda Hamas var.’ diyor.
Oysa biz Hamas’a baktmz zaman, iki devleti zm onlarla konutuumuz zaman bize unu aka sylyorlar; ‘Biz 1967 snrlar ierisinde kurulacak Filistin devletini kabul ediyoruz’ diyorlar. ‘Bizim tm mcadelemiz de bu yndedir’ diyorlar. Hatta bunun daha da ilerisine geerek yle diyorlar: ‘Devlet kurulduktan sonra silahlarmz Filistin ordusuna vereceiz ve varlmz sadece bir siyasi hareket olarak srdreceiz.”
– “BTN FLSTNL PARTLER, 1967 SINIRLARI ESAS ALINARAK KURULACAK FLSTN DEVLETNE RAZI”
“srail’i de 1967 snrlarn kabul etmeye davet etmemiz lazm” ifadesini kullanan Fidan, “Sadece Hamas deil, btn Filistinliler 1967 esas alnarak kurulacak Filistin devletine raz. Peki srail 1967 snrlar ierisinde kalacak bir devlet olmay kabul ediyor mu? nemli olan budur. Ama srail toprak almaya devam ediyor. Bunu gizlemek iin de Hamas’ bahane gsteriyor. Herkese ‘Gazze’ye bakn!’ diyor, dier taraftan da Bat eria’da toprak almaya devam ediyor. Uluslararas toplum artk uyanmal ve bu iki yzll grmeli!” deerlendirmesini yapt.
Fidan, srail’in u anda zellikle ilgilendii tek konunun rehinelerin geri alnmas meselesi olduuna iaret ederek “Bu insani bir durumdur. Bu konuda biz de ok hassasz. Cumhurbakan’mz rehinelerle ilgili olarak kendisine ulaan talepler konusunda son derece hassas. Bu konuda hem istihbarat servisimize hem bizlere, gerekli almalar yapma talimat verdi. srail ile bu konuda temaslarmz var. sraillilerden gelen, hatta baka lkelerden gelen talepleri Hamas’a aktaryoruz. Yani zellikle rehinelerin braklmas konusunda temaslarmz devam ediyor.” diye konutu.
Hamas’n “rehinelerin braklmasyla e zamanl olarak insani yardmlarn balamas, Filistinlilerin tekrar kuzeye dnmelerine imkan tannmas” gibi talepleri olduunu hatrlatan Fidan, bunun uluslararas toplumun da istei olduunu, Birlemi Milletlerde 150’den fazla lkenin oylamasyla bu konuda bir karar da alndn ancak “srail’in bu tr taleplere kar direndiini” syledi.
Fidan, “srail diyor ki: ‘Bana rehineleri verin. Ben atekes konusunda sana hibir gvence vermiyorum. Refah’a operasyon yapp yapmayacama da tmyle ben karar veririm!’. Tabii ki bu artlar altnda iki tarafn taleplerini uzlatrmak gerekten ok zor. Mzakereleri yrten kardelerimiz ve bizler, bu konuda elimizden geleni yapyor olmamza ramen bir u ana kadar bir zm bulunamad. Ama inallah nmzdeki srete bir zm bulunur.” temennisinde bulundu.
Savan blgedeki dier lkelere de srama, baka aktrlerin da savaa mdahil olma ihtimalinin fevkalade nemli bir mesele olduunu belirten Fidan, savan blge lkelerine yaylmas ve toplumsal yaylma ihtimaline yani kzgn olan, artk ezilmilie Filistinlilerin ektii acya tahamml kalmayan slam toplumlarnn yaanan hadiseler karsnda gsterebilecei toplumsal reaksiyona kar ilk gnden itibaren dikkat ektiklerini ifade etti.
Fidan, “Nitekim protesto gsterilerinin sadece slam toplumlaryla ve Arap caddeleriyle snrl kalmadn, Bat’da Amerika’da niversitelere ve bakentlere de yayldn gryoruz. Bu aslnda bir toplumsal yaylma gstergesidir.” dedi.
– “(RAN-SRAL) BU GERGNLK DAHA BYK BR SAVAIN HABERCS DE OLABLR”
srail saldrlarnn blgesel yaylmas balamnda ran’n da bu ie dahil olma durumu hakknda Fidan, u deerlendirmelerde bulundu:
“Biz buna daha nceki analizlerimizde zaten iaret etmitik. Bir an nce atekes olsun, daha ok insan lmesin diye uralr iken hi kimse Yemen’den Husilerin bu olaya mdahil olup Kzldeniz’i bloke edebilecei bir senaryoyu dnmemiti. Ama bu iin Yemen’e de yayldn grdk. Dier taraftan srail ile ran arasnda balayan gerginlik bizim uyardmz bir konuydu.(ran-srail) Bu gerginlik daha byk bir savan habercisi de olabilir. u an iin durum sakinlemi grnse de bu potansiyel her zaman var. Gerginlik 1 Nisan’da srail’in am Bykeliliine yapt saldryla balad ki biz bu saldry knadk. Bu uluslararas hukukun ve geleneklerin ayaklar altna alnd bir olayd. ran ak bir provokasyona maruz kald. Bunun neticesinde yaplan misilleme harekatyla blge byk bir faciann eiinden dnd.”
ran ve srail arasndaki gerginlikte taraflarla temas kurduklarn belirten Fidan, unlar kaydetti:
“Gerek Amerikallarla gerekse ranllarla grtk. Bununla, her iki tarafn da yapmak istediklerinin yanl anlalmasn, asl niyetlerinin dnda bir senaryonun hayata gemesini engellemeyi amaladk. Zira her iki tarafn da en kt senaryoya gre pozisyon almas halinde, kalc bir savala karlaabilirdik. Bu da btn blgede daha fazla toplumsal acya ve skntya sebep olurdu. Biz, bunu nlemek iin o kriz esnasnda taraflarla gerekli temas trafiinde bulunduk.”
– TRKYE-SUUD ARABSTAN ARASINDAK LKLER
Trkiye-Suudi Arabistan arasndaki ilikilerin son derece iyi bir rotada ilerlediini kaydeden Fidan, unlar syledi:
“Sayn Cumhurbakan’mz ile gerek Sayn Kral hem Sayn Veliaht Prens birok kez bir araya geldiler. Bunlarn neticesinde alnan son derece stratejik kararlar var. En son biliyorsunuz, Gazze krizi baladktan sonra, slam birlii Tekilat (T)-Arap Birlii Zirvesi Cidde’de yapld ve burada alnan kararlar var. Orada Cumhurbakan’mz ve Veliaht Prens bir araya geldiler.
Filistin’de atekesin salanmas, insani yardmlarn hemen balamas ve Filistinlilerin hak ettii egemen, zgr, 1967 snrlarna dayal Filistin devletinin kurulmas konusundaki fikir birliimiz mevcut. Sadece fikir birliimiz deil, bu konuda eylem birliimiz de mevcut.”
Fidan, kasmda alnan kararlarla Arap Birlii ve T’ye mensup lkelerin bir Temas Grubu kurduunu anmsatarak, bu Temas Grubu’nun Filistin meselesini, bu lkeler adna savunmakla ve anlatmakla grevlendirildiini ve bu lkeler arasnda Suudi Arabistan, Trkiye, Katar, Nijerya, Endonezya, rdn, Msr ve Filistin’in yer aldn ayrca T Genel Sekreteri ve Arap Birlii Genel Sekreteri’nin de almalarna katldn aktard.
Bunlarn Trkiye ile Suudi Arabistan’n ve baka karde lkelerin mutabakat olmadan alnacak kararlar olmadn belirten Fidan, “u anda bizim onlarla da mutabk kaldmz pozisyonumuz u: slam dnyasnn bugne kadar blgesel krizleri zememesinin en nemli sebebi, birlik olamamalarndan kaynaklanyordu. Herhangi bir sorun etrafnda bir araya gelip abalarn, stratejilerini, vizyonlarn, eylemlerini birletirememelerinden kaynaklanan bir sorun vard. Bu blnmlk Filistin meselesinde de uzun sre devam etti. Ama ok kr bu kez, alnan kararlarla, atlan admlarla, bu sorunun byk lde aldn gryoruz. Nitekim slam lkeleri olarak u anda, zellikle iki devletli zmde srar ve moral stnlk oluturma konularnda byk bir mevzii kazanm durumdayz.” dedi.
Fidan, bu hususta Cumhurbakan Erdoan’n vizyonunun da son derece net olduunu vurgulayarak, unlar kaydetti:
“Filistin meselesinde ve dier meselelerde, elimizi tan altna sokmaktan ekinmiyoruz. Trkiye olarak, Filistin meselesinde yk sadece Arap kardelerimize brakamayz. Bu mesele, btn slam dnyasnn ortak problemidir. Bu hepimizin ortak yaras. Bu sorunu hep beraber srtlanmamz gerekiyor. Bunun sorumluluunu sadece birka kardeimize, birka Arap lkesine brakmak doru olmaz. Tam tersine bu Arap kardelerimize byk hakszlk olur. Amerika’nn ve Bat gibi kilit lkelerin kaytsz artsz destek verdii srail karsnda, bu meselede onlar yalnz brakamayz. Bu bilinten hareketle biz, btn fedakarlmzla, btn iyi niyetimizle, sorunu beraberce stlenmeye ve gerekli yardm yapmaya hazr olduumuzu ifade ettik. Bu konuda Suudi Arabistan’la aramzda fikir birlii mevcut.”
Fidan, ortak savunma, teknoloji alanlarnda bilimsel aratrma ortaklklar ve ittifaklarn kurulmasyla ilgili blgede yeni ittifaklar olup olmayacan ilikin soruya “Elbette grebiliriz. Mevcut olan dostluklarmz, eitli alanlarda somut ibirliine ve somut mekanizmalara dntrme vakti geldi. Bu hep konutuumuz bir konu. Arap lkeleri, slam lkeleri birbirleriyle son derece iyi kardeler. Bu lkelerin yetkilileri bir araya geldikleri zaman, birbirini son derece iyi arlyorlar, birbirlerine son derece gzel szler sylyorlar. Ama gerek hayattaki sorunlarla ilgilenmek iin kurumsal iliki gelitirmek ve ibirlii platformlar gelitirmek konularnda biraz yetersizliimiz var. Bu eksiklii gren liderlerimiz, zellikle ekonomik alanda, finans alannda, savunma alannda, enerji alannda; eitim, retim, salk, teknoloji dahil farkl alanlarda eitli ibirlii mekanizmalar artk kurma konusunda karar alm durumdalar.” yantn verdi.
Savunma sanayisinde ok ciddi bir ibirlii olduunu kaydeden Fidan, unlar dile getirdi:
“Biliyorsunuz, Trkiye’nin savunma sanayisi alannda kazand belli yetenekler ve kapasiteler var. Bunlar karde lkelerle paylama ve ortak yatrma dntrme konularnda u anda devam eden ok ileri projeler var. Gerek Suudi Arabistan’la gerek Birleik Arap Emirlikleri’yle (BAE) gerek Katar’la blgede yrttmz ok nemli savunma sanayisi ibirlii var. Buna ilaveten, ekonomi alannda, finans alannda, yatrm alannda devam eden ibirliklerimiz var. Bunlar daha ileriye nasl tayabiliriz? u anda bunun aray iindeyiz. Hedefimiz ilikilerimizi kurumsallatrmaktr. Bir projede bir araya gelip, sonra hemen dalmak olmaz! birliimizi nasl kalc hale getirebiliriz? Tpk Batllarn kendi aralarnda yaptklar gibi bizler de herkesin faydasna olan daha rasyonel projelerle, toplumlarmza hak ettikleri refah ve gveni salayacak olan bir ibirlii platformunu nasl gelitirebiliriz? Tm bu hedefleri hep birlikte gerekletirme peindeyiz.”
Msr Cumhurbakan Abdulfettah es-Sisi’nin muhtemel Trkiye ziyaretine ilikin ise Fidan, Orta Dou’da Krfez dnda Trkiye iin en nemli Arap lkesinin Msr olduuna iaret etti.
Fidan, “Msr’la ilikilerimiz ok kr normalleti. ki lkenin liderleri, nce Suudi Arabistan’da bir araya gelmilerdi. Daha sonra Cumhurbakan’mz Msr’ ziyaret etti. imdi ise Msr Cumhurbakan Sisi’nin Trkiye’yi ziyareti planlanyor. Ziyaretin tarih zerinde alyoruz.” diye konutu.