Bamsz Aratrmac Dr. Hseyin Korkmaz, in’in srail meselesindeki tutumunu ve meselenin zmnde baarl olup olamayacan AA Analiz iin kaleme ald.
Gazze’de yaklak 2 aydr devam eden atma, uluslararas mekanizmalarn zm retemedii karmak bir soruna dnt. atma baladndan beri Amerika Birleik Devletleri’nin (ABD) ne pahasna olursa olsun srail’e verdii destek anan kresel liderliini daha da sorgulanr hale getirdi. Bu durum Orta Dou lkelerinin in’e ynelmesini salad.
Bu erevede, 20-21 Kasm’da slam birlii Tekilatnn (T) oluturduu Diplomasi Temas Grubu’nun Gazze ile ilgili grmelerde bulunmak zere ilk olarak Pekin’i ziyaret etmesi, in’in krizi zebilecek kresel bir kapasiteye sahip olduuna ikna olduklarn gsteriyor. Blgede ran ve Suudi Arabistan’n yaknlamasn salayan in’in, srail meselesinde de zme giden yolda nemli bir rol stlenebilecei dnlyor.
Bir baka nemli husus da in’in u anda Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi’nin (BMGK) dnem bakanln yrtmesidir. Bu nedenle Orta Dou lkelerinin in’in zellikle gvenlik alannda bir aktr olarak ne kmasn beklemeleri normal karlanmaldr. Pekin ynetimi, blgedeki youn ve derin ekonomik varlklar dolaysyla yatrmlarn younlatrd ve ciddi anlamda enerji ithal ettii blgenin karmasn istemiyor.
– N’N SRAL MESELESNDEK TUTUMU
in’in srail-Gazze arasndaki atmada tutumu aslnda son derece net. atmalarn balamasndan bu yana srekli acil atekes ve uluslararas bir bar konferansnn toplanmas ynnde arlar yapyor. in’in srail meselesiyle ilgili yaklam daha da gerilere gidiyor ve tarihsel bir tutarlla sahip. in daha nce 2013, 2017 ve 2021 yllarnda srail-Filistin ilikilerinde arabuluculuk yapmay da teklif etmiti.
Hatta haziran aynda Filistin Devlet Bakan Mahmud Abbas ile in Devlet Bakan i Cinping Pekin’de bir araya gelmi ve grmenin sonunda i, 3 maddelik bir plan duyurmutu. Bu plana gre in, srail meselesi konusunda “iki devletli zm” vurgusu yaparak, meselenin temel zm iin 1967 snrlar dahilinde bakenti Dou Kuds olan ve tam egemenlie sahip bamsz bir Filistin devletinin kurulmasn istemiti. in, son atmalardan sonra da benzer hatrlatmalar yapt ve srail’in meru savunmann tesine getiini, uluslararas hukuku ihlal ettiini defaatle vurgulad.
– “ARABULUCU” FORMATINDA YAKLAMASI ANLAILABLR BR TUTUM
Kresel Gvenlik Giriimi’ni resmi olarak duyuran in’in bu balamda kresel lekte gvenlik merkezli sorunlara “arabulucu” formatnda yaklamas anlalabilir bir tutumdur. Ancak gerek Ukrayna-Rusya sava gerekse Gazze’deki atmalar, Bat ve Dou arasnda yeni souk sava erevesinde bir blnmeye neden olmu gibi grnyor.
in, Rusya ve ran aks, ABD nclnde temerkz eden Bat karsnda pozisyon alyor. ABD-in rekabeti erevesinde derinleen atma blgeleri, G20 ve geniletilen BRICS gibi organizasyonlar yeni souk savan hibrit erevede kalc hale gelmesine neden oluyor. Gazze’de cereyan eden atmada kar karya gelen taraflar ile Ukrayna savanda kar karya olan taraflar hemen hemen ayn.
Gazze’de bir zme ulalabilmesi ABD’nin de iinde bulunduu bir konsensse bal grnyor. Ancak ABD’nin u aamada byle bir ibirliine yakn durmad grlyor. in ise BRICS gibi byyen uluslararas mekanizmalar kullanarak sorunu kresel toplumun gndeminde tutmaya abalyor.
– KRESEL GNEY’N ZM ABALARI
Son olarak, Gazze iin acil olarak toplanan ve video konferans eklinde yaplan BRICS Zirvesi’nde in Devlet Bakan i Cinping “uluslararas bar konferans” arsnda bulundu. i’nin zellikle “Filistin meselesi zlmeden Orta Dou’da srdrlebilir bar ve gvenlik olmayacaktr.” cmlesini not etmek gereklidir.
in’in Kresel Gney’in organize edilmesi ve uluslararas bir bar konferansnn toplanmas hususunda mobilize edici bir rol oynayacan syleyebiliriz. Fakat srail destekisi lkelerin ikna edilmesi gibi hususlar Gazze’deki krizin uzun bir sre daha kronik bir ekilde devam etmesine neden olabilir.
Bu nedenle in tarafndan “slam dnyasnn Filistin sorununda dayanmay glendirmesi ve tek ses olmasn destekliyoruz.” minvalinde yaplan aklamalar giderek blnen kresel siyaseti yeniden konsolide etme ve birlikte hareket etme niyetini gsteriyor. in’in srail meselesindeki tutumuna baklacak olursa net olarak bamsz bir Filistin devletinin kurulmasndan yana olduunu syleyebiliriz.
ABD’nin zellikle son dnemde blgede bara ynelik mekanizmalar ikinci plana atmas ve in’i hedef alan Hindistan-Orta Dou-Avrupa Ekonomik Koridoru (IMEC) gibi ekonomik projelere sarlmas gzden kaan bir durum deil. Uluslararas ilikiler ve siyaset alannda nemli bir isim olan Mearsheimer gibi isimler bile “ABD’nin yumuak gcn kaybettiini ve dnyann drt bir yanndaki insanlarn ABD’nin haydut gibi davrandn dndn” belirtiyor.
– N BAARILI OLABLR M?
in ekonomik ve siyasi angajmanlara girdii Orta Dou’da arabulucu roln genileten bir perspektife sahip. srail meselesi konusunda da ayn perspektifle ilerliyor. Ancak in’in uzun bir atma tarihine sahip olan bu meselede elini tan altna koymas ve zme ulatrmas ok zor.
te yandan in, srail meselesinde bar grmelerini yeniden balatmak ya da durumun yattrlmasna nclk etmek gibi rol bir ekilde stlenemezse Orta Dou’daki angajman seviyesini uzun sreliine kaybedebilir. Blge lkelerinin de Filistin meselesinde etkin bir abasnn olduunu sylemek mmkn. zellikle Trkiye, izledii ok boyutlu politika ve youn diplomatik hareketlilikle birlikte krize zm bulmaya alan lkeler arasnda. Btn bu abalarn uluslararas bir bar konferans temelinde konsolide olmas ve anlaml bir btne dnerek bask oluturmas beklenebilir.
Kresel fetret devri olarak tanmlayabileceimiz bu kritik dnemde in’in kresel bir g olarak arabuluculuk hamlelerinin baarl olmas daha ok dier faktrlere baldr. in, bir yandan devletlerin iilerine karmama ilkesine riayet ederken dier yandan ulusal karlarn koruma ve byk g kimliini ekillendirme hedeflerini ayn anda gerekletirmeye alyor. Bu yaklamn baarl olma ans taraflarn ve blge lkelerinin in’e olan gvenine bal. Arap Dileri Bakanlarnn Pekin ziyareti bu gvenin yava yava olutuunu gsteriyor.
te yandan blgedeki sorunlarn zm ABD-in rekabetinin seyrine de bal. ABD, in’in Orta Dou’daki etkisini azaltmak iin bir kar cephe ina etmeye abalyor. Gazze’de devam eden atmann Orta Dou’daki uzlama ve normalleme momentumunu azaltaca ve zellikle Suudi Arabistan-srail yaknlamasn da sekteye urataca grlyor. Dolaysyla bu iki gcn rekabeti blgesel ve kresel krizlerin kaderini etkileyecek gibi grnyor.
[Dr. Hseyin Korkmaz, Bamsz aratrmac. 2021 ylnda “Kresel Organik Kriz ve Yeni Souk Sava: ABD ve in’in Snrsz Stratejik Rekabeti” balkl bir kitab yaynlanan yazarn alma alanlar arasnda kresel hegemonya, ABD-in ilikileri ve in’in d politikas bulunuyor.]
* Makalelerdeki fikirler yazarna aittir ve Anadolu Ajansnn editryal politikasn yanstmayabilir.