Trkiye, ister Kuak ve Yol nisiyatifi isterse de Hindistan-Orta Dou-Avrupa Ekonomik Koridoru iin en kritik balant noktasnda bulunuyor. Son dnemde Basra Krfezi’nden balayarak Trkiye zerinden geip Dou Akdeniz’e ulaacak olan Kalknma Yolu projesi Asya-Pasifik blgesi ile Avrupa arasndaki en gvenli ve ksa mesafe olarak n plana kyor. Bu proje salt ekonomik bir koridor olmann tesinde son yllarda ahit olduumuz kresel enerji krizlerine de zm retebilecek boyutlar tayor.
Kritik su yollar ve gei gzerghlar zerindeki byk g rekabeti 2000’li yllarn balarnda yeniden kresel siyasetin nemli bir gndemi haline gelmeye balad. in’in 2013 ylnda ilan ettii Kuak ve Yol nisiyatifi’ne bir cevap olarak Hindistan ve ABD nclnde ilan edilen Hindistan-Orta Dou-Avrupa Ekonomik koridoru bu rekabetin en bariz rnei olarak kayda geti.
Trkiye jeopolitik pozisyonu itibariyle kritik su yollar ve gei gzerghlar zerindeki en kilit aktrlerden biri olmaya adaydr. Irak’n getiimiz aylarda ilan ettii Basra Krfezi’nden balayarak Trkiye’nin Ovaky snr kapsna ulaan 1200 km uzunluundaki Kalknma Yolu projesi Asya-Pasifik blgesi ile Avrupa arasndaki en kritik gei gzergh olmasna ilaveten tarihsel jeopolitik hatlar yeniden canlandran bir proje olmas sebebiyle olduka dikkat ekicidir.
Tarihsel jeopolitik hatlar
20. yzyln sonlarnda Almanya’nn birliini tamamlayarak siyaset sahnesine kmasyla kresel g rekabetinin younlat bir siyasal atmosfer ortaya kt. Denizlerde ngiliz donanmas ile rekabet edemeyen ve “Gnete kendisine yer bulmak” isteyen Almanya iin yegne alternatif kara yolu zerinden Hint okyanusuna bir balant kurmakt. Bu ekilde, hzla kalknan Alman endstrisi iin yeni hammadde kaynaklar ve pazarlara gvenli bir ulam salanm olacakt. Bu stratejiyi Almanya iin hayati bir ynelim olarak gren Karl Von Winterstetten Berlin-Badat isimli kitabnda Berlin’den balayarak Badat’a uzanan demiryolu projesini Alman nfuzunun mihveri olarak tanmlam ve “Ya yaayacaz ya leceiz! Ya eki olmal yahut rs! Ya vurmal yahut yatp herkesten tokat yemeye almal!” eklinde ifade etmitir.
I. Dnya Sava’nn beklenenden erken kmas ve Almanya’nn sava kaybetmesiyle Berlin-Badat demiryolu projesi rafa kalkt. 2023 yl balarnda Irak Babakan Sudani’nin gndeme getirdii “Kalknma Yolu” projesi 20. Yzyln sonlarnda Alman stratejistlerin oluturduu Berlin-Badat demiryolu projesinin revize edilmi halidir.
Kresel lekte ekonomik koridor rekabeti
2000’li yllarn balarndan itibaren kresel lekte cereyan eden ekonomik koridorlar zerinde bir rekabete tank olmaktayz. unu rahatlkla ifade edebiliriz ki; ekonomik koridorlar nmzdeki yzylda kresel lekte cereyan edecek olan byk g rekabetinin zemininin tekil edecektir.
Son on ylda bu anlamda ok nemli gelimeler ortaya kt. in’in formle ettii Kuak ve Yol nisiyatifi, in-Pakistan Ekonomik Koridoru, in-Myanmar Ekonomik Koridoru, Hindistan-Orta Dou-Avrupa Ekonomik Koridoru bu giriimlerin en nemli olanlar olarak saylabilir. Kresel siyasetin ve iktisadn sklet merkezinin Asya-Pasifik blgesine kaymasyla birlikte Asya-Pasifik ile Avrupa arasndaki geiler olduka nemli olmaya balamtr.
Kritik gei noktalar
Bugn ister Kuak ve Yol nisiyatifi isterse de Hindistan’n Hint Avrupa Ekonomik Koridoru projesi olsun her iki projenin de en kritik gei noktas Orta Dou-Avrupa balantsdr. Geleneksel olarak Svey Kanal zerinden yryen balant iin gelitirilmeye allan daha ksa ve dk maliyetli gei iin oluturulan alternatifler ierisinde en iyi alternatif ise Basra Krfezi’nden balayp Mersin limanna ulaan hattr.
Rusya-Ukrayna sava ve Kafkasya blgesindeki gerilimler sebebiyle Karadeniz ve Karadeniz’in kuzeyi gvenli bir gzergh olmaktan kmtr. Basra Krfezi’nden Dou Akdeniz’e doru ina edilmesi dnlen hat da blgedeki istikrarszlklar nedeniyle gvenli bir ulam yolu vasfn kaybetmi durumda. Suriye i sava, Lbnan’daki siyasi istikrarszlk ve srail-Filistin gerilimi Akdeniz’in dousu iin dnlen hatlarn gvenliini tehdit ediyor. Ayn zamanda Birleik Arap Emirlikleri (BAE)-Suudi Arabistan-rdn-srail hatt ise hattn getii lkeler arasndaki gerilim sebebiyle nemli riskler tayor. Ayn zamanda ok pahal ve ok payda olan bu hattn ina ve iletmesinde ciddi sorun olacaktr.
Genel olarak son yllarda ortaya atlan Asya-Pasifik ile Avrupa arasnda ina edilmesi planlanan ekonomik koridorlar iin en gvenli ve ksa proje Irak ve Trkiye’den geen Kalknma Yolu projesidir. Kalknma Yolu projesi ekonomik koridor olmann tesinde Irak’n toprak btnlne katk salad gibi blge enerji kaynaklarnn (petrol-doal gaz) Batya tanmas iin en etkili gzerghtr. nk Basra Krfezi blgesinde Irak, ran ve Katar dnyann en zengin doalgaz yataklarna sahiptir. Doalgazn svlatrlarak tanmas bir seenek olsa da hem maliyet avantaj hem de gvenlik gerekesiyle doalgaz boru hattyla tamak en etkili yntemdir.
2000’li yllarn balarndan itibaren kritik su yollar ve gei gzerghlar kresel siyaset asndan ncelikli bir gndem maddesi haline gelmeye balamtr. Bu dnemde byk g rekabetinin de bir yansmas olan ok sayda ekonomik koridor projesi ilan edildi. Tm bu projelerin en kritik gei noktasnn Orta Dou ile Avrupa arasndaki balant olmas Trkiye jeopolitiini daha da nemli hale getirdi. Trkiye, ister Kuak ve Yol nisiyatifi isterse de Hindistan-Orta Dou-Avrupa Ekonomik Koridoru iin en kritik balant noktasnda bulunuyor. Son dnemde Basra Krfezi’nden balayarak Trkiye zerinden geip Dou Akdeniz’e ulaacak olan Kalknma Yolu projesi Asya-Pasifik blgesi ile Avrupa arasndaki en gvenli ve ksa mesafe olarak n plana kmaktadr. Bu proje salt ekonomik bir koridor olmann tesinde son yllarda ahit olduumuz kresel enerji krizlerine de zm retebilecek boyutlar tamaktadr.